Op 13 oktober 2024 vindt het hoogtepunt van de lokale democratie plaats: de burger kiest nieuwe gemeenteraadsleden. Elke zes jaar worden de gemeenteraden vernieuwd en dus ook alle afgeleide politieke organen (zoals een college van burgemeester en schepenen en het bijzonder comité voor de sociale dienst). Deze keer wordt het spannender dan ooit! Voor het eerst zal er geen verplichting meer zijn om te gaan stemmen. Als kandidaat zal je de burgers eerst moeten overtuigen om te gaan stemmen en dan ook nog eens om op jou te stemmen. Belangrijk is dus om goed de spelregels voor de kandidaten te kennen. De gemeenteraadsverkiezingen worden immers gehouden binnen strikte regels die voornamelijk terug te vinden zijn in:
Op minder dan een jaar voor de verkiezingen werden de spelregels nog aangepast. Niet al deze aanpassingen treden op hetzelfde moment in werking. Het is dan ook geen eenvoudige taak om als kandidaat je weg te vinden doorheen dit bos aan complexe regels. In de aanloop naar de verkiezingen worden ook nog eens extra richtlijnen verwacht. Daarom hebben we de mandatarissenpagina's op onze website aangevuld met dit verkiezingsdeel. Het is een gids doorheen de regelgeving. Als er dingen veranderen, zullen we dat goed duidelijk maken. Ook na de verkiezingen en de installatie van de nieuwe raden blijven de mandatarissenpagina's online staan en zullen ze nog verder uitgebreid worden.
In sommige gemeenten worden op hetzelfde moment als de gemeenteraadsverkiezingen nog andere organen rechtstreeks door de burger verkozen. Dat is het geval in:
- De randgemeenten en Voeren (R+V!)
- De gemeenten met districten
Aantal gemeenteraadsleden en aantal OCMW-raadsleden
Het aantal gemeenteraadsleden dat in elke gemeente wordt gekozen, is een cruciaal aspect van de gemeenteraadsverkiezingen. Dit aantal varieert afhankelijk van het inwoneraantal van de gemeente, waarbij ook niet-Belgische inwoners worden meegerekend. Het gebruikte inwoneraantal is gebaseerd op de personen die op 1 januari 2024 officieel als inwoner van de gemeente zijn geregistreerd in het rijksregister van natuurlijke personen. Gemeenteraadsleden zijn van rechtswege ook OCMW-raadslid. (R+V!) (FG!)
De omvang van de gemeenteraad (en de OCMW-raad) wordt weergegeven in de onderstaande tabel. Het is belangrijk op te merken dat deze aantallen inclusief de burgemeester en schepenen zijn, aangezien zij ook deel uitmaken van de gemeenteraad.
Uit de gemeenteraadsleden worden de schepenen gekozen. Het aantal te verkiezen schepenen wordt bepaald aan de hand van het inwonersaantal van de gemeente op 1 januari 2024. Elke gemeente, ook de kleinste, moet minstens twee schepenen hebben. De grootste mogen er maximaal negen hebben. De gemeenteraad kan beslissen om met minder schepenen te werken, wat inhoudt dat de verkozen raadsleden een akte van voordracht indienen met minder kandidaat-schepenen dan maximaal toegestaan. Elk college moet wel, naast de burgemeester, ten minste twee schepenen hebben. Gemeenten met minder dan 5.000 inwoners kunnen dus niet met minder schepenen werken, omdat ze slechts twee schepenen hebben. Andere besturen kunnen dat dus wel. Die keuze om het aantal te verminderen geldt in principe voor de hele zittingsperiode. Al kan de gemeenteraad ook beslissen om een opengevallen schepenmandaat niet meer in te vullen tot het einde van de bestuursperiode. Er moeten echter altijd twee schepenen overblijven.
Voor de toewijzing van het burgemeesterschap veranderen de spelregels. Waar de raad vroeger volledig zelf kon kiezen wie burgemeester werd, legt de decreetgever nu vast wie het burgemeesterschap toekomt. Kort samengevat moet je volgende stappen volgen om te weten wie burgemeester wordt:
- Je kijkt naar welke fracties de meerderheidscoalitie vormen (=de fracties waarvan leden schepen zijn, inclusief de BCSD-voorzitter)
- Je kijkt dan naar de grootste fractie (=meeste zetels in de gemeenteraad)
- Je kijkt tenslotte naar het raadslid van deze fractie dat het meeste stemmen kreeg bij de verkiezingen.
Die persoon zal de eed kunnen afleggen als aangewezen burgemeester, en later als burgemeester. Van rechtswege wordt deze persoon ook voorzitter van het vast bureau. (R! geldt niet in de Randgemeenten, wél in Voeren)
Aantal leden van het bijzonder comité voor de sociale dienst
De OCMW-raadsleden kiezen de leden van het bijzonder comité voor de sociale dienst (BCSD-leden) door ontvankelijke voordrachtsakten in te dienen. (R+V! geen BCSD)
Het aantal leden van een bijzonder comité voor de sociale dienst (de voorzitter niet inbegrepen) hangt af van hoe groot de OCMW-raad is.
