28/11/2024

Gemeenteraadsverkiezingen

Bestuur en burger
- Politiek bestuur

Elke zes jaar worden de gemeenteraden en alle afgeleide politieke organen (zoals een college van burgemeester en schepenen en het bijzonder comité voor de sociale dienst) vernieuwd. Dit gebeurt tijdens de gemeenteraadsverkiezingen. Wat moet je weten als kandidaat en wat moet je weten als inwoner?

Inhoud van deze pagina

Regelgeving
Hoeveel mandatarissen heeft mijn gemeente?
Kandidaat zijn voor de verkiezingen
Kiezers
Verloop van de stemming
Stembureau, telbureau en hoofdbureau
Getuigen
Stemmen tellen en zetels verdelen
Afwijkende regels in fusiegemeenten

Regelgeving

De gemeenteraadsverkiezingen worden gehouden binnen strikte regels die voornamelijk terug te vinden zijn in:

In sommige gemeenten worden op hetzelfde moment als de gemeenteraadsverkiezingen nog andere organen rechtstreeks door de burger verkozen. Dat is het geval in:

De randgemeenten en Voeren
De gemeenten met districten

Regels voor randgemeenten en Voeren en fusiegemeenten

Met het teken (R+V!) tonen we je waar er andere regels gelden voor de randgemeenten en Voeren. Met het teken (FG!) geven we aan waar er afwijkende regels zijn voor de fusiegemeenten.

Hoeveel mandatarissen heeft mijn gemeente?

Uit de gemeenteraadsleden worden de schepenen gekozen. Het aantal te verkiezen schepenen wordt bepaald aan de hand van het inwonersaantal van de gemeente op 1 januari 2024. Elke gemeente, ook de kleinste, moet minstens twee schepenen hebben. De grootste mogen er maximaal negen hebben. De gemeenteraad kan beslissen om met minder schepenen te werken, wat inhoudt dat de verkozen raadsleden een akte van voordracht indienen met minder kandidaat-schepenen dan maximaal toegestaan. Elk college moet wel, naast de burgemeester, ten minste twee schepenen hebben. Gemeenten met minder dan 5.000 inwoners kunnen dus niet met minder schepenen werken, omdat ze slechts twee schepenen hebben. Andere besturen kunnen dat dus wel. Die keuze om het aantal te verminderen geldt in principe voor de hele zittingsperiode. Al kan de gemeenteraad ook beslissen om een opengevallen schepenmandaat niet meer in te vullen tot het einde van de bestuursperiode. Er moeten echter altijd twee schepenen overblijven.

Het maximale aantal schepen is voor elke gemeente terug te vinden in bijlage 1 bij het besluit van de Vlaamse Regering van 26 april 2024. Merk op:

Het maximale aantal schepenen verschilt in de gemeenten die fuseren op 1 januari 2025. Ook voor de gemeenten die fuseerden op 1 januari 2019 is er een afwijkend maximum.
- Gemeenten die fuseren op 1 januari 2025 hebben de mogelijkheid om in de nieuwe bestuursperiode te werken met één of twee schepenen extra.
- Gemeenten die gefuseerd zijn bij de start van de vorige bestuursperiode (op 1 januari 2019) kunnen nog met één schepen extra werken.
De BCSD-voorzitter wordt gekozen uit de leden van de OCMW-raad. Als de BCSD-voorzitter voor deze verkiezing nog geen deel uitmaakte van het vast bureau, wordt hij/zij ook toegevoegd lid van het vast bureau. In dat geval wordt hij/zij van rechtswege ook toegevoegd aan het college van burgemeester en schepenen. (R+V! geen BSCD )
De schepenen zijn van rechtswege ook lid het vast bureau. (R+V! vast bureau apart verkozen )

Afwijkende regels in fusiegemeenten

Als het gaat om een gemeente die gaat fuseren, dan wordt op de lijst van het aantal te verkiezen gemeenteraadsleden ook het aantal te verkiezen gemeenteraadsleden van de nieuwe gemeente geplaatst. Dat gebeurt op basis van de som van de bevolkingsaantallen van de samen te voegen gemeenten. Vanaf de inwerkingtreding van het samenvoegingsdecreet is voor latere toepassingen enkel nog het aantal te verkiezen gemeenteraadsleden van de nieuwe gemeente geldig.
Gemeenten die fuseren op 1 januari 2025 hebben de mogelijkheid om in de nieuwe bestuursperiode te werken met één of twee schepenen extra.
Gemeenten die gefuseerd zijn bij de start van de vorige bestuursperiode (op 1 januari 2019) kunnen nog met één schepen extra werken.

Afwijkende regels in de zes randgemeenten rond Brussel en Voeren

De verkiezingsregels in de zes randgemeenten rond Brussel en Voeren verschillen van de regels voor de andere gemeenten:

Gemeenteraadsleden zijn niet van rechtswege ook OCMW-raadslid. De OCMW-raadsleden worden rechtstreeks verkozen.
Het college bestaat alleen uit de burgemeester en de rechtstreeks verkozen schepenen. Er is geen BCSD-voorzitter, want er is geen bijzonder comité voor de sociale dienst.
Schepenen zijn niet van rechtswege lid van het vast bureau. Het vast bureau wordt immers eveneens rechtstreeks gekozen.

Kandidaat zijn voor de verkiezingen

Het is niet verplicht een partij op te richten om deel te nemen aan de verkiezingen, maar het is wel logisch. Het is voldoende dat je een lijst met namen van meerdere kandidaten of de kandidatuur van een individuele kandidaat indient volgens de vermelde voorwaarden (zie hieronder) om deel te nemen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Op dat moment ben je, al dan niet samen met medekandidaten, in de feiten een politieke partij. Je vormt dan een feitelijke vereniging van natuurlijke personen. Sommigen willen die vereniging rechtspersoonlijkheid geven en richten dan bijvoorbeeld een vzw op. Dat is echter geen verplichting.

Kandidaatstelling

Je kan je kandidaat stellen om verkozen te worden in de gemeenteraad door een ondertekende voordrachtsakte in te dienen. In deze akte worden de kandidaten van dezelfde lijst (of de enige kandidaat op de lijst) voorgedragen door een zittend gemeenteraadslid (ongeacht de partij) of door een aantal gemeenteraadskiezers.

Als kandidaat mag je slechts op één enkele lijst staan voor dezelfde verkiezing. Als je op meer dan één lijst staat, riskeer je een gevangenisstraf van 8 tot 15 dagen en een geldboete van 26 tot 200 euro. Daarnaast word je als kandidaat van alle lijsten geschrapt.

Je hebt echter wel de mogelijkheid om je kandidaat te stellen op een lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen, de districtsraadsverkiezingen en de provincieraadsverkiezingen (of desgevallend de OCMW-raadsverkiezingen in de Randgemeenten en Voeren) die allemaal op 13 oktober 2024 worden georganiseerd. Het gaat dan immers over verschillende verkiezingen. Opgelet: er bestaat wel een onverenigbaarheid tussen de mandaten van gemeenteraadslid en districtsraadslid. Je mag dan wel kandidaat zijn op beide lijsten, toch kan je maar één van beide mandaten tegelijk uitoefenen. Wie voor beide raden verkozen is, zal dus een keuze moeten maken.

Namen van de kandidaten

In principe gebruik je als kandidaat je eigen naam op de kandidatenlijst. Toch zijn er ook uitzonderingen mogelijk:

Roepnaam als voornaam
Je hebt de vrijheid om je roepnaam te gebruiken in plaats van je officiële voornaam. Als je wilt dat je roepnaam op het stembiljet verschijnt en deze niet overeenkomt met een van je voornamen of een afgeleide daarvan, dien je een akte van bekendheid toe te voegen aan de voordrachtsakte. Deze akte kan worden verstrekt door een vrederechter, notaris of de burgemeester van je woonplaats.
Achternaam van je partner vermelden
Het is toegestaan om de achternaam van je echtgenoot of echtgenote op de kieslijst te vermelden. Je kunt ervoor kiezen dat je naam voorafgegaan of gevolgd wordt door de naam van je partner. Dit principe geldt ook voor weduwnaars of weduwen en personen met een wettelijk samenlevingscontract.
Vrije keuze uit een dubbele achternaam
Indien je achternaam bestaat uit twee of meer afzonderlijke namen, kun je op de voordrachtsakte aangeven welke van deze namen op het stembiljet vermeld dient te worden.

Kans om verkozen te worden

Uiteraard is het onmogelijk te voorspellen wat de kans is dat je als kandidaat verkozen wordt tot gemeenteraadslid. Toch zijn er enkele factoren die een invloed hebben op je kansen. Wij adviseren je om voorafgaand aan een eventuele kandidaatstelling toch even stil te staan bij volgende vragen, die kunnen helpen een inschatting te maken:

Waarom overweeg je kandidaat te zijn? Heb je echt ambitie of wil je gewoon een politiek project steunen?
Hoeveel raadsleden worden er verkozen in jouw gemeente?
Hoeveel partijen zullen een kandidatenlijst indienen?
Moet je kiezen voor een gevestigde traditionele partij of voor een nieuwe opkomende lijst?
Welke positie kan je op de kandidatenlijst verkrijgen?
Ben je bekend en gewaardeerd genoeg binnen je gemeente?
Heb je inspiratie en middelen voor een indrukwekkende verkiezingscampagne?
Hoe ga je sociale media gebruiken in je campagne?
In welke mate ben je in staat de kiezer aan te spreken?
Gaat het lukken om een mandaat te combineren met je gezin, je werk en je hobby's?
Hoe zal je statuut eruit zien na verkiezing, al dan niet in combinatie met een ander inkomen (werk, pensioen, uitkering, ...)?
Ga je te maken krijgen met tegenstrijdige belangen?

Een lijst maken en indienen

Om aan de verkiezingen deel te nemen moet je op een geldige wijze een kandidatenlijst voorgedragen hebben.

De voordrachtsakte bevat ook de lijstnaam, die mag bestaan uit maximaal twintig tekens. De toegestane tekens worden vastgesteld in een besluit van de Vlaamse Regering. De Vlaamse regering heeft het recht om bepaalde combinaties van tekens te verbieden indien dit om technische redenen nodig is. In het geval van kandidaten die een beschermde lijstnaam en een gemeenschappelijk volgnummer(opent nieuw venster) gebruiken, dient een certificaat van de nationale voorzitter van de politieke formatie of zijn gemandateerde(n) te worden toegevoegd.

Wanneer de kandidatenlijsten volledig zijn afgesloten, organiseert de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau een speciale loting om volgnummers toe te wijzen aan de lijsten zonder gemeenschappelijk volgnummer (=beschermde lijst)(opent nieuw venster). De toegekende nummers starten bij het nummer direct na het laatste volgnummer van de beschermde lijsten. Volledige lijsten krijgen voorrang bij het volgnummer.

Beschermde lijstnaam met volgnummer

Je kan niet zomaar de naam van nationaal bekende partijen gebruiken als lijstnaam voor de gemeenteraadsverkiezingen als deze beschermd is. Elke politieke formatie in het Vlaams Parlement, vertegenwoordigd door minstens drie leden, kan immers een voorstel indienen om een lijstnaam te beschermen die ze zelf willen gebruiken om kandidaten voor te dragen en om een gemeenschappelijk volgnummer te krijgen. Belangrijk is dat dit voorstel minstens ondertekend moet zijn door drie Vlaamse parlementsleden die tot de politieke formatie behoren die de lijstnaam zal gebruiken. Elk parlementslid mag slechts één zo een voorstel ondertekenen. Een van deze ondertekenaars moet het voorstel tot bescherming van de lijstnaam op dinsdag 3 september 2024 tussen 10u en 12u overhandigen aan de Vlaamse Regering of de gemachtigde van de Vlaamse Regering. Het voorstel tot bescherming van de lijstnaam bevat:

voornaam of voornamen,
achternaam en
contactgegevens van de nationale voorzitter van de politieke formatie of van de door hem gemandateerden.

Beschermde lijstnamen ontvangen direct na het indienen van het voorstel een gemeenschappelijk volgnummer door middel van loting. Lijstnamen die beginnen met een beschermde lijstnaam mogen het gemeenschappelijk volgnummer van die partij gebruiken, op voorwaarde dat ze een getuigschrift voorleggen. De lijstnamen en gemeenschappelijke volgnummers verschijnt binnen vier dagen na de loting in het Belgisch Staatsblad.

Beschermde lijstnaam die in het verleden gebruikt werd
Ook kan een politieke partij in het Vlaams Parlement het verbod vragen om een bepaalde lijstnaam te gebruiken omdat deze eerder al werd gebruikt. Ook de lijst met deze verboden lijstnamen verschijnt in het Belgisch Staatsblad. De voorzitters van de gemeentelijke hoofdbureaus krijgen van de Vlaamse Regering:

een overzicht van de voorbehouden lijstnamen en hun nummers;
de voornaam of voornamen, de achternaam en de contactgegevens van de nationale voorzitter van de politieke formatie of van de door hem gemandateerden.

Beschermde lijstnaam gebruiken
Wie bij de voordracht van de kandidaten een beschermde lijstnaam en een gemeenschappelijk volgnummer wil gebruiken, moet een getuigschrift hebben van de nationale voorzitter van de politieke formatie of van de door hem gemandateerden. Dit getuigschrift moet toegevoegd worden aan de voordracht. Is er geen getuigschrift toegevoegd aan de voordracht, dan zal de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau het gebruik van de lijstnaam en het bijhorende gemeenschappelijke volgnummer weigeren.

De akte vermeldt de lijstnaam die boven de kandidatenlijst op het stembiljet zal verschijnen. De akte moet daarnaast ook de gegevens bevatten van degenen die de kandidatenlijst voordragen. Dit kan een aftredend raadslid zijn of een aantal gemeenteraadskiezers die de kandidaten voordragen. Hierbij moeten vermeld zijn:

voornaam,
achternaam,
rijksregisternummer,
hoofdverblijfplaats,
nationaliteit,
handtekening van de kiezers die de kandidaten voordragen, of van het aftredende raadslid dat de kandidaten voordraagt.

Je kan je kandidaat stellen door een voordrachtsakte in te dienen. In deze akte worden de kandidaten van dezelfde lijst (of de enige kandidaat op de lijst) voorgedragen door een zittend gemeenteraadslid (ongeacht de partij) of door een aantal gemeenteraadskiezers. Het benodigde aantal kiezers is afhankelijk van het inwonersaantal van de gemeente op 1 januari 2024. (FG!)

Aantal inwoners	Aantal gemeenteraadskiezers nodig
minder dan 500	5
500 tot 2.000	10
2.000 tot 5.000	20
5.000 tot 10.000	30
10.000 tot 20.000	50
20.000 en meer	100

De kandidaatstelling moet via de voordrachtsakte ingediend worden bij de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau (FG!).Deze indiening gebeurt digitaal(opent nieuw venster), tenzij er technische storingen zouden zijn die door het Agentschap Binnenlands Bestuur vastgesteld en bekendgemaakt op zijn website. In de (R+V!) en in de taalgrensgemeenten Mesen, Spiere-Helkijn, Bever, Ronse en Herstappe kan de akte ook nog steeds op papier ingediend worden. De concrete bepalingen over de digitale indiening worden door de Vlaamse regering via een uitvoeringsbesluit geregeld(opent nieuw venster). Er is een bijkomend besluit voor de technische storingen(opent nieuw venster). Bij de indiening moeten de volgende pariteitsregels gerespecteerd worden:

Op eenzelfde lijst mag het verschil tussen het aantal kandidaten van elk geslacht niet groter zijn dan één.
De eerste twee kandidaten van eenzelfde lijst mogen niet van hetzelfde geslacht zijn.

Kandidaten wiens namen voorkomen op dezelfde voordrachtsakte worden geacht één enkele lijst te vormen. De volgorde op de voordrachtsakte bepaalt meteen ook de volgorde van de kandidaten op de lijst. Het model van de voordrachtsakte is vastgelegd door de Vlaamse Regering.

Op donderdag 19 september, om 16u, kunnen sommige fouten in de voordrachtsakte hersteld worden door het indienen van een verbeteringsakte bij de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau. Een verbeteringsakte is alleen ontvankelijk als:

een kandidaat zich vrijwillig wil terugtrekken of overleden is na de voorlopige afsluiting,
of als
een of meer kandidaten die op de voordracht voorkomen, zijn afgewezen omdat:
- De gegevens op de voordrachtsakte onjuist of onvolledig zijn.
- Er te veel kandidaat-titularissen (of eventueel -opvolgers) op de voordrachtsakte staan.
- De regels voor de evenwichtige samenstelling van de kandidatenlijsten op vlak van geslacht niet nageleefd zijn.
- De eerste twee kandidaten van hetzelfde geslacht zijn.
- De regels voor de lijstnaam werden niet nageleefd.
- Een kandidaat is niet verkiesbaar is.
- Een niet-Belgische kandidaat van de Europese Unie de vereiste verklaring niet afgelegd heeft.

Opgelet: Wat niet kan worden verbeterd en dus de afwijzing van de kandidatenlijst betekent, is wanneer de kandidaten op een kartellijst die zal splitsen niet hebben aangegeven tot welke fractie ze zullen behoren.

De verbeteringsakte mag enkel een nieuwe kandidaat introduceren als het gaat om de vervanging van een voorgestelde kandidaat die:

niet verkiesbaar is,
als niet-Belgische kandidaat van de Europese Unie de vereiste verklaring niet heeft afgelegd.
zich vrijwillig terug trok of overleden is.

Een nieuw voorgedragen kandidaat neemt de plaats in van de verwijderde kandidaat of degene die zich teruggetrokken heeft of overleden is. De verbeteringsakte mag immers de volgorde van de eerder voorgedragen kandidaten niet wijzigen, behalve als de eerste twee kandidaten niet van een verschillend geslacht zouden zijn.

Het verminderen van een te groot aantal kandidaat-titularissen (of -opvolgers) is alleen mogelijk als uit de verbeteringsakte blijkt dat een kandidaat zijn kandidatuur intrekt.

De verbeteringsakte moet worden ondertekend door:

de lijsttrekker,
de kandidaten die zich vrijwillig terugtrekken
en eventueel nieuw toegevoegde kandidaten.

Het hoofdbureau legt de voorlopige kandidatenlijst vast. Het is mogelijk dat het hoofdbureau specifieke kandidaten afwijst.

Bezwaren

Er kunnen bezwaren tegen de aanvaarding van specifieke kandidaturen worden ingediend bij de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau.
Alleen personen die de (aanvaarde of afgewezen) kandidatenlijsten hebben ingediend, of bij hun ontstentenis, een van de kandidaten op die lijsten, hebben het recht bezwaar in te dienen. Dergelijke bezwaarschriften dienen goed onderbouwd te zijn. De voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau informeert de indiener van de lijst en de kandidaat wiens verkiesbaarheid wordt betwist over het ingediende bezwaar.
Daarna kunnen de betrokkenen bij de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau een memorie tot betwisting van de onregelmatigheden indienen tegen onregelmatigheden die door het hoofdbureau zijn vastgesteld of als bezwaar werden ingeroepen. Lijstindieners die nog een verbeteringsakte willen indienen, kunnen dit ook op dezelfde wijze.

Daarna komt het gemeentelijk hoofdbureau opnieuw bijeen. Ook getuigen, personen die een lijst hebben ingediend, en alle andere betrokkenen en gemachtigden (bijvoorbeeld omdat hun kandidatuur wordt betwist of omdat ze een bezwaar hebben ingediend) zijn op deze vergadering toegelaten. Tijdens deze bijeenkomst worden de bezwaren besproken en kunnen de betrokken kandidaten hun standpunt daarover toelichten. Als er gegronde redenen zijn, wordt de kandidatenlijst aangepast. Het hoofdbureau sluit hierna definitief de kandidatenlijst af. Tegen deze afsluitingsbeslissing is alleen nog beroep mogelijk bij het hof van beroep. Zo een beroep moet door de betrokkenen worden ingediend via de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau. Dit moet onmiddellijk gebeuren na de definitieve afsluiting van de lijsten.

Ten slotte komt het hof van beroep samen om uitspraak te doen over de ingediende beroepen.
Daarna komt het gemeentelijk hoofdbureau nogmaals bijeen om akte te nemen van de uitspraak van het hof van beroep, en om indien nodig de kandidatenlijst te wijzigen.

De lijst van de kandidaat-raadsleden wordt ter inzage gelegd op het gemeentesecretariaat. (FG!)

Kiezers

Voorwaarden om te mogen stemmen als Belgische kiezer

Als burger moet je aan de volgende voorwaarden voldoen om te mogen stemmen:

Belg zijn op (op 1 augustus 2024);
Achttien jaar zijn (op 13 oktober 2024);
Ingeschreven zijn in het bevolkingsregister van de gemeente (op 1 augustus 2024);
Niet ontzet zijn van de uitoefening van het kiesrecht (op 13 oktober 2024). (FG!)

Voorwaarden voor niet-Belgische kiezers

Alle niet-Belgen die willen stemmen moeten daartoe voor 1 augustus 2024 een schriftelijke aanvraag indienen in de gemeente waar ze wonen. De niet-Europese burgers moeten daarenboven vijf jaar ononderbroken hun hoofdverblijfplaats in België hebben, gedekt door een wettelijk verblijf. Deze registratie doen niet-Belgische burgers via de inschrijvingswebsite(opent nieuw venster) of schriftelijk via:

Het parket deelt mee aan het college van burgemeester en schepenen wie voorgoed van het kiesrecht is uitgesloten of van wie het kiesrecht geschorst is. Deze informatie wordt alfabetisch in een bestand ingeschreven dat bijgehouden wordt door het college. Belangrijk daarbij is dat deze informatie niet met derden gedeeld mag worden. Voor de procedure die gevolgd moet worden (en de modelformulieren), zie: Registratie stemrecht niet-Belgen | Vlaanderen.be(opent nieuw venster)

De kiezerslijst

Het college van burgemeester en schepenen stelt de kiezerslijst op. Het Rijksregister levert de benodigde gegevens. De kiezerslijst bevat de naam, voornamen, geboortedatum, adres en rijksregisternummer van de personen die op dat moment zijn ingeschreven in het bevolkingsregister van de gemeente en voldoen aan de kiesvoorwaarden. (FG!). De lijst wordt doorlopend genummerd en kan per wijk opgemaakt worden. Dat gebeurt alfabetisch of geografisch (volgens de straten). Ook de niet-Belgische kiezers worden vermeld met daarbij de aanduiding 'G' voor burgers van de Europese unie die geen Belg zijn en de aanduiding 'V' voor de andere niet-Belgische kiezers.

Nadien zijn volgende wijzigingen aan de kiezerslijst mogelijk:

Personen die hun Belgische nationaliteit verliezen, niet meer zijn ingeschreven in het bevolkingsregister van een Belgische gemeente of het recht om te kiezen verliezen, worden geschrapt.
Personen die volgens een uitspraak van het hof van beroep of het college van burgemeester en schepenen opnieuw als gemeenteraadskiezer moeten worden opgenomen, worden toegevoegd.

Het college van burgemeester en schepenen maakt bekend dat de kiezerslijst ter inzage ligt op het gemeentesecretariaat, zodat iedereen kan controleren of de vermelding op de lijst correct is. (FG!)
Vanaf de vaststelling van de kiezerslijst tot 12 dagen voor de verkiezingen kunnen kiezers en personen die menen dat ze ten onrechte niet op de lijst staan, bezwaar indienen bij het college van burgemeester en schepenen. Het college doet een uitspraak over elk ingediend bezwaar binnen de vier dagen. Beroep tegen die uitspraak kan bij het hof van beroep. Voor Europese kiezers van wie de inschrijving wordt geweigerd, geldt een andere procedure (zie artikel 32 van het Lokaal en Provinciaal Kiesdecreet(opent nieuw venster)).

Zowel de indiener van een kandidatenlijst als alle kandidaten op een lijst mogen de kiezerslijsten gebruiken. Het gaat wel om een lijst zonder de vermelding van de rijksregisternummers.

Verloop van de stemming

Afhankelijk of er in een stembureau gestemd wordt op papier, of via de stemcomputer(opent nieuw venster), gelden er andere regels. Hieronder een overzicht van hoe bij beide types van stemming de verkiezingsdag verloopt. (FG!)

Voor 8u
In een stembureau waar op papier gestemd wordt, installeert de voorzitter het stembureau ten laatste om 7u30. Voorafgaand aan de start van de stemming voeren de voorzitter en het bureau verschillende voorbereidingen uit. Eens de samenstelling van het bureau is vastgesteld, volgt de eedaflegging van de leden en getuigen, evenals de toewijzing van taken.

Tussen 8u tot 13u
De stemming begint om 8u, waarbij alle uitgenodigde kiezers in de stemafdeling hun stem kunnen uitbrengen. Er is geen opkomstplicht meer. Personen die niet op de kiezerslijst staan, maar wel een beslissing (toelating) hebben van het college van burgemeester en schepenen of het hof van beroep, kunnen ook stemmen. Gevolmachtigde kiezers gaan met de benodigde documenten naar het stemlokaal van de volmachtgever. Na 13u worden geen nieuwe kiezers meer toegelaten tot het wachtlokaal. Wie om dat uur wel al aanwezig was, maar nog niet kon stemmen, mag nog stemmen.

Na 13u
Na het stemmen stelt het stembureau overzichtslijsten op, waarin vermeld wordt:

wie met een volmacht heeft gestemd,
wie niet is komen stemmen,
wie niet op de lijst van het stembureau stond, maar wel heeft gestemd,
afwezige of te late kandidaat-bijzitters,
of er onbevoegden uit het stemlokaal zijn verwijderd.

Leden van het stembureau en getuigen kunnen hierover opmerkingen laten opnemen in het proces-verbaal.
De voorzitter opent de stembussen en telt het aantal stembiljetten, waarna deze in verzegelde omslagen worden gestoken. Het proces-verbaal wordt opgesteld en ondertekend, waarna de voorzitter de stembiljetten (samen met andere administratieve stukken) aan de voorzitter van het aangewezen telbureau bezorgt.

Vanaf 14u
Voor de bureaus waar op papier gestemd wordt, moet er ook een telbureau samenkomen. De voorzitter installeert het telbureau uiterlijk om 14u. Getuigen worden toegelaten zodra het telbureau is geïnstalleerd. De voorzitter opent de omslagen met de stembiljetten en het tellen kan beginnen.

1. Ordenen
Eerst wordt het aantal stembiljetten zonder ze open te vouwen geteld. Vervolgens worden de stembiljetten verdeeld in vier categorieën:

voor elke lijst, de stembiljetten met alleen een geldige lijststem;
voor elke lijst, de stembiljetten met een of meer naamstemmen (en ook alle stembiljetten waarop zowel een lijststem als een stem voor een of meer kandidaten van dezelfde lijst werd uitgebracht);
blanco stemmen en ongeldige stemmen;
twijfelachtige stembiljetten (het telbureau beslist om deze aan een van de andere categorieën toe te wijzen).

2. Tellen
In een tweede stap stelt het telbureau per lijst het aantal:

stembiljetten met een geldige lijststem;
stembiljetten met een of meer geldige naamstemmen (en ook alle stembiljetten waarop zowel een lijststem als een stem voor een of meer kandidaten van dezelfde lijst werd uitgebracht);
naamstemmen dat elke kandidaat behaalde.

De volgende stembiljetten worden als ongeldig beschouwd:

Stembiljetten waarop meer dan één lijststem voorkomt of waarop naamstemmen voor kandidaten op verschillende lijsten zijn uitgebracht;
Stembiljetten waarop een kiezer een stem heeft uitgebracht bovenaan op een lijst en tegelijkertijd naast de naam van een of meer kandidaten van een of meer andere lijsten;
Stembiljetten waarvan de vorm en afmetingen zijn veranderd, die binnenin een papier of een voorwerp bevatten, of die de kiezer herkenbaar heeft gemaakt door er een teken, tekst of doorhaling op aan te brengen;
Alle andere stembiljetten dan die welke volgens de regelgeving mogen worden gebruikt.

Voor elke kandidaat wordt het aantal naamstemmen geteld.

Nadat alle stemmen geteld werden, stelt het telbureau het proces-verbaal op met een tabel waarin het aantal stembiljetten in elke stembus, het aantal geldige stembiljetten, het aantal blanco en het aantal ongeldige stembiljetten wordt vermeld. In deze tabel worden voor elke lijst, gerangschikt volgens volgnummer, het aantal lijststemmen en het aantal naamstemmen per kandidaat genoteerd. De voorzitter van het telbureau levert onmiddellijk een verzegelde enveloppe met de ondertekende tabel af bij de voorzitter van het hoofdbureau.

De uitslag
Na het optellen van alle stemmen en het berekenen van de zetelverdeling, kondigt de voorzitter van het hoofdbureau de uitslag in het openbaar af. De uitslag wordt doorgestuurd naar de Vlaamse regering. Een afschrift van het proces-verbaal van het gemeentelijk hoofdbureau wordt ter inzage gelegd door de algemeen directeur. (FG!) Aan iedere kandidaat die het vraagt, wordt een kopie van het proces-verbaal bezorgd. Inzage in de processen-verbaal van de stem- en telbureaus is mogelijk op schriftelijk verzoek aan de gouverneur.

De uitslag van de stemming zal per geografisch deelgebied bekend gemaakt worden. Daarom worden de papieren stembiljetten van minstens drie stembureaus die geografisch aan elkaar grenzen, samen geteld. Voor meer info zie volgend filmpje: Fijnmazige stemresultaten bij de lokale verkiezingen(opent nieuw venster).

Ook nieuw is dat, na de geldigverklaring van de verkiezing, de stembiljetten voor wetenschappelijke doeleinden ter beschikking kunnen gesteld worden aan universiteiten, hogescholen of erkende onderzoeksinstellingen, onder de voorwaarden die de Vlaamse Regering vaststelt.

Voor 8u
In een stembureau waar digitaal gestemd, installeert de voorzitter het stembureau ten laatste om 7u. Eens de samenstelling van het bureau is vastgesteld, volgt de eedaflegging van de leden en getuigen, evenals de toewijzing van taken.

Tussen 8u en 15u
De stemming begint om 8u, waarbij alle uitgenodigde kiezers in de stemafdeling hun stem kunnen uitbrengen. Er is geen opkomstplicht meer. Personen die niet op de kiezerslijst staan, maar wel een beslissing (toelating) hebben van het college van burgemeester en schepenen of het hof van beroep, kunnen ook stemmen. Gevolmachtigde kiezers gaan met de benodigde documenten naar het stemlokaal van de volmachtgever. Na 15u worden geen nieuwe kiezers meer toegelaten tot het wachtlokaal. Wie om dat uur wel al aanwezig was, maar nog niet kon stemmen, mag nog stemmen.

Na 15u
Na het stemmen stelt het stembureau overzichtslijsten op, waarin vermeld wordt:

wie met een volmacht heeft gestemd,
wie niet is komen stemmen,
wie niet op de lijst van het stembureau stond, maar wel heeft gestemd,
afwezige of te late kandidaat-bijzitters,
of er onbevoegden uit het stemlokaal zijn verwijderd.

Leden van het stembureau en getuigen kunnen hierover opmerkingen laten opnemen in het proces-verbaal.

De voorzitter opent de stembussen en telt het aantal stemkaarten, waarna deze in verzegelde omslagen worden gestoken. Het proces-verbaal wordt opgesteld en ondertekend. De voorzitter van het stembureau bezorgt de stembiljetten, elektronische gegevensdragers en het proces-verbaal aan de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau.

De uitslag
Na het optellen van alle stemmen en het berekenen van de zetelverdeling, kondigt de voorzitter van het hoofdbureau de uitslag in het openbaar af. De uitslag wordt doorgestuurd naar de Vlaamse Regering. Een afschrift van het proces-verbaal van het gemeentelijk hoofdbureau wordt ter inzage gelegd door de algemeen directeur. Aan iedere kandidaat die het vraagt, wordt een kopie van het proces-verbaal bezorgd. Inzage in de processen-verbaal van het stembureau is mogelijk op schriftelijk verzoek aan de gouverneur.

De uitslag van de stemming kan per geografisch deelgebied bekend worden gemaakt. Er moeten minstens 500 kiezers hun stem uitgebracht hebben om het resultaat van het digitaal stembureau bekend te kunnen maken. Ook nieuw is dat, na de geldigverklaring van de verkiezing geldig, de stembiljetten voor wetenschappelijke doeleinden ter beschikking kunnen gesteld worden aan universiteiten, hogescholen of erkende onderzoeksinstellingen, onder de voorwaarden die de Vlaamse Regering vaststelt. In 159 gemeenten wordt er digitaal gestemd.

Meer info vind je op de websites van de Vlaamse (opent nieuw venster)en federale(opent nieuw venster) overheid.

Geldig stemmen

Het uitbrengen van een geldige stem gebeurt op één van de volgende wijzen:

Door het uitbrengen van een lijststem op één lijst;
Door het uitbrengen van één of meerdere naamstemmen binnen één bepaalde lijst;
Door het uitbrengen van een lijststem en binnen die bepaalde lijst één of meerder naamstemmen.

Bij de laatste twee mogelijkheden geeft de kiezer aan de lijst te steunen, maar niet de voorgestelde volgorde van de kandidaten.

Stembureau, telbureau en hoofdbureau

Stembureau

Het college van burgemeester en schepenen verdeelt de kiezers in stemafdelingen op basis van geografische deelgebieden om het stemmen en de telling te vergemakkelijken. Het decreet legt geen beperking op aan het minimum- of maximumaantal kiezers per stemafdeling. Elke kiezer brengt zijn stem uit in de toegewezen stemafdeling, waar één stembureau verantwoordelijk is voor het leiden van de kiesverrichtingen. Het college wijst aan elk stembureau een specifiek stemlokaal toe. De stembureaus hebben als taak ervoor te zorgen dat de kiesverrichtingen soepel verlopen.

Een stembureau bestaat uit een voorzitter, een secretaris, vier bijzitters en vier plaatsvervangende bijzitters.
Een stembureaus met stemcomputers heeft een bijzitter en een plaatsvervangende bijzitter extra.

Bijzitters worden geselecteerd uit de kiezers van de betreffende gemeente, met uitzondering van de kandidaten. Zij mogen immers geen deel uitmaken van het stembureau.

Telbureau

Voor het tellen van de stemmen worden de stembiljetten van verschillende stemafdelingen samengevoegd door het telbureau. Een telbureau is verantwoordelijk voor de telling van de stembiljetten van maximaal drie geografisch aangrenzende stembureaus. Als er niet meer dan drie stembureaus zijn, fungeert het gemeentelijk hoofdbureau als telbureau. Telbureaus bestaan uit een voorzitter, een secretaris, twee tot vier bijzitters en plaatsvervangende bijzitters. Kandidaten mogen geen deel uitmaken van een telbureau. Op dinsdag 8 oktober 2024 wijst het college van burgemeester en schepenen aan welke telbureaus de stemmen van welke stembureaus zullen tellen. Bij geautomatiseerd stemmen zijn er geen telbureaus; de gegevensdragers met de uitgebrachte stemmen worden direct naar het hoofdbureau gebracht.

Hoofdbureau

Het hoofdbureau bestaat uit een voorzitter, een plaatsvervangende voorzitter, een secretaris, drie bijzitters en vier plaatsvervangende bijzitters.
Het hoofdbureau houdt toezicht op de werkzaamheden van de stembureaus en telbureaus. Het verzamelt de gegevens van de telbureaus (of de gegevensdragers van het stembureau bij geautomatiseerd stemmen), voert de algemene telling van de stemmen uit en kondigt de uitslag aan. Het hoofdbureau heeft ook een belangrijke rol bij de aanvaarding van de voordrachten, waarbij de voorzitter van het hoofdbureau een centrale rol speelt.

Getuigen aanduiden

Getuigen zijn personen die aangeduid worden door de politieke partijen en individuele kandidaten om het gehele proces van de kiesverrichtingen controleren. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen kunnen er verschillende getuigen aanwezig zijn (maar hun aanwezigheid is niet verplicht). Om als getuige toegelaten te worden, heb je een geldige aanstellingsbrief nodig. Cruciaal is dat getuigen nooit lid kunnen zijn van de bureaus (hoofd-, stem-, en telbureau) waarin ze opereren. Beide rollen zijn immers onverenigbaar. Als getuigen tijdens de werking van het bureau fouten of onregelmatigheden constateren, hebben ze het recht om hun opmerkingen hierover in de processen-verbaal te laten opnemen.

Getuigen in het gemeentelijk hoofbureau

Op de voordrachtsakte van de kandidaten kan een lijst een getuige en een plaatsvervangend getuige aanwijzen om aanwezig te zijn bij de vergaderingen van het gemeentelijk hoofdbureau. De namen van deze getuigen zijn dus ten laatste op zaterdag 14 september 2024 gekend. Getuigen leggen, net zoals de voorzitter en de leden van de bureaus, de eed af. De getuigen in de hoofdbureaus leggen de volgende eed af in handen van de voorzitter: “Ik zweer de verplichtingen van de kieswetgeving na te leven.”

Getuigen in de stem- en telbureaus

Op dinsdag 1 oktober 2024 mag de indiener van een voordrachtsakte één getuige en één plaatsvervangende getuige per stembureau en per telbureau aanwijzen. De voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau neemt de aanwijzingen van getuigen in ontvangst. De plaats waar dat zal gebeuren wordt ten laatste maandag 9 september 2024 door de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau bekendgemaakt. De bekendmaking wordt gedaan met een aanplakking aan het gemeentehuis, in het gemeentelijke informatieblad of op de website van de gemeente.

De getuige en de plaatsvervanger moeten gemeenteraadskiezer zijn. Het mogen ook kandidaten zijn. De lijsttrekker (of gemandateerde) beslist in welk bureau de getuige zijn opdracht vervult. De eedformule voor de getuigen in stem- en telbureaus is: “Ik zweer dat ik het geheim van de stemming zal bewaren.”

Getuigen in de stembureaus kunnen voor de aanvang van de stemming bezwaren formuleren tegen de samenstelling van het stembureau. De voorzitter beslist daarover.

Getuigen in de telbureaus kunnen opmerkingen voorleggen over betwiste stembiljetten aan het telbureau. Het bezwaar, het advies van de getuigen en de beslissing van het bureau worden in het proces-verbaal opgenomen.

Getuigen in de stem- en telbureaus mogen niet meer worden vervangen zodra het bureau is geopend. Vóór het begin van de stem- of telverrichtingen mag de getuige vervangen worden door zijn plaatsvervanger en omgekeerd, maar de getuige en de plaatsvervanger kunnen elkaar niet meer aflossen zodra de verrichtingen begonnen zijn.

Stemmen tellen en zetels verdelen

Het effectief tellen van stemmen gebeurt enkel nog op plaatsen waar op papier gestemd wordt.
Na het afronden van de stemmentelling, gaat het gemeentelijk hoofdbureau over tot de toewijzing van de zetels in twee stappen:

Zetelverdeling over de verschillende lijsten

Eerst wordt het stemcijfer berekend voor alle lijsten. Het stemcijfer is de som van het aantal stembiljetten waarop een geldige stem is uitgebracht bovenaan de lijst (lijststem) of op één of meer kandidaten van die lijst (naamstemmen). Blanco en ongeldige stemmen worden niet meegerekend. Daarna worden de zetels over de lijsten verdeeld door de stemcijfers te delen door de Imperiali-delerreeks die bestaat uit 1 – 1,5 – 2 – 2,5 – 3 – 3,5 – 4 – 4,5 – 5 – …. Wiskundig maakt het geen verschil als men de delerreeks 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 – … gebruikt. Deze levert eenzelfde uitkomst op, maar zorgt voor een veel makkelijkere berekening. Door dit systeem probeert men een evenredige verdeling te maken van het aantal te verdelen zetels in verhouding tot de behaalde stemmen.

Voor elke lijst waarvan één of meerdere kandidaten verkozen zijn, worden alle andere kandidaten opvolger in de volgorde volgens het aantal behaalde naamstemmen. Bij gelijk stemmenaantal is de volgorde op de kandidatenlijst beslissend. Is een ondertussen verkozen kandidaat overleden voor de installatievergadering dan wordt deze verkozene opgevolgd door de eerste opvolger. Hieronder een voorbeeld voor de fictieve gemeente Dromerloo (27.613 inwoners):

Aantal gemeenteraadsleden: 29
Aantal deelnemende lijsten: 5

	Doen!	Ander en beter	Vernieuwing	Voor Dromerloo	R.V.D.
Stemcijfer	5.772	299	3.215	6.221	1.209
Delerreeks
2	2.886 (2)	149	1.607 (5)	3.110 (1)	604 (22)
3	1.924 (4)	99	1.071 (10)	2.073 (3)	403
4	1.443 (7)	74	803 (15)	1.555 (6)	302
5	1.154 (9)	59	643 (19)	1.244 (8)	241
6	962 (12)	49	535 (25)	1.036 (11)	201
7	824 (14)	42	459	888 (13)	172
8	721 (17)	37	401	777 (16)	151
9	641 (20)	33	357	691 (18)	134
10	577 (23)	29	321	622 (21)	120
11	524 (26)	27	292	565 (24)	109
12	481 (28)	24	267	518 (27)	100
13	444	23	247	478 (29)	93
14	412	21	229	444	86
	11 zetels	0 zetels	5 zetels	12 zetels	1 zetel

De toewijzing van zetels aan de lijsten vindt plaats door aan elke lijst zoveel zetels toe te kennen als het aantal keren dat haar stemcijfer quotiënt oplevert, gelijk aan of hoger dan het laatst gerangschikte quotiënt. In het geval dat een zetel evenveel recht heeft op verschillende lijsten, wordt deze toegekend aan de lijst met het hoogste stemcijfer. Bij een gelijke stand van stemcijfers gaat de voorkeur uit naar de lijst waarop de kandidaat staat die, tussen de betrokken kandidaten, de meeste stemmen heeft behaald of, als tweede keuze, de jongste in leeftijd is.

Per lijst de verkozen raadsleden en opvolgers aanduiden

Voor het effectief toewijzen van de zetels aan de kandidaten tellen vanaf 13 oktober 2024 enkel nog het aantal voorkeurstemmen (naamstemmen) mee. Als het aantal kandidaten op een lijst gelijk is aan het aantal zetels dat aan die lijst toekomt, zijn alle kandidaten van die lijst verkozen. Indien het aantal kandidaten op een lijst kleiner is dan het aantal toegewezen zetels, worden alle kandidaten van die lijst verkozen. In dit geval voegt het gemeentelijk hoofdbureau de niet-toegekende zetels toe aan de zetels die aan de overige lijsten toekomen. In de fictieve gemeente Dromerlo betekent dit bijvoorbeeld voor de lijst "Doen!":

Aantal behaalde zetels: 11
Aantal behaalde stemmen: 5.772
Volledige lijststemmen: 516 (spelen geen rol meer om te bepalen wie verkozen is)

Kandidaten	Naamstemmen
Tessa	611 (3)
Jan	446 (4)
Tine	709 (2)
Yannick	182 (8)
Timothy	157 (9)
Yana	227 (6)
Jeremy	1.172 (1)
Laura	89 (opv 2)
Wout	201 (7)
Marie	129 (10)
Alexis	88 (opv 3)
Nicky	102 (11)
Arthur	44 (opv 12)
Kassandra	61 (opv 9)
Youri	43 (opv 13)
Diede	33 (opv 16)
Aster	32 (opv 17)
Amber	65 (opv 8)
Romelu	67 (opv 7)
Shari	42 (opv 14)
Kevin	82 (opv 4)
Janice	77 (opv 5)
Dodi	74 (opv 6)
Justine	41 (opv 15)
Thomas	55 (opv 11)
Isabelle	56 (opv 10)
Johan	29 (opv 18)
Jill	98 (opv 1)
Koen	244 (5)

Definitieve uitslag

Na de berekening van de zetelverdeling kondigt de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau de uitslag openbaar af en wordt de uitslag naar de Vlaamse Regering gezonden. De gemeenteraad onderzoekt zelf de geloofsbrieven van de verkozen gemeenteraadsleden.

Afwijkende regels in fusiegemeenten

Ook bij de gemeenten die zullen fuseren op 1 januari 2025 maakt elk gemeentebestuur ten laatste op 31 augustus de kiezerslijst op, op basis van de toestand op 1 augustus. Net als bij de andere besturen maakt elk college van burgemeester en schepenen op 1 augustus bekend dat de kiezerslijst ter inzage ligt op het gemeentesecretariaat, zodat iedereen kan controleren de vermelding op de lijst correct is.
Om kiezer te zijn, moet je kiezer zijn in een van de samengevoegde gemeenten.
De voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau benoemt de voorzitters en de leden van de stem- en telbureau uit de gemeenteraadskiezers voor de nieuwe fusiegemeente.
Wanneer een of meer gemeenten waar op papier gestemd wordt, samengevoegd worden met een of meer gemeenten waar digitaal gestemd wordt, dan zal er voor de nieuwe fusiegemeenten dus een combinatie zijn van papieren en digitale stemming. Daarbij moet de nummering van de stembureaus opeenvolgend zijn en starten met de deelgemeente(n) die digitaal stemmen. De andere gemeente zet de nummering verder waar de vorige is gestopt.
Alle algemeen directeurs van gemeenten die samengevoegd zullen worden, leggen een afschrift van het proces-verbaal van het gemeentelijk hoofdbureau voor iedereen ter inzage. De gemeentebesturen van de gemeenten die samengevoegd zullen worden, bezorgen aan iedere kandidaat die erom vraagt, een kopie van dat proces-verbaal.
Het volstaat dat één van de aftredende raadsleden van één van de samengevoegde gemeenten de voordracht ondertekent. Wanneer geen aftredend raadslid ondertekent, dan volstaat de handtekening van minstens honderd gemeenteraadskiezers van de samengevoegde gemeenten.
Om te voldoen aan de verkiesbaarheidsvoorwaarden in een fusiegemeente, moet je kiezer zijn in een van de gemeenten die deelneemt aan de fusie. Concreet moet men ingeschreven zijn (en daadwerkelijk verblijven) in het bevolkingsregister van een gemeente die deel zal uitmaken van de nieuwe fusiegemeente (op 1 augustus 2024)
Er komt één gezamenlijk hoofdbureau voor de samengevoegde gemeenten. De voorzitter van het hoofdbureau neemt de kandidatenlijsten in ontvangst (=de kandidaten op lijsten voor het gehele grondgebied van de nieuwe gemeente).
De bekendmaking door de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau waar de mogelijkheid tot het vervolledigen van de kandidatenlijsten zal plaatsvinden, gebeurt via:
- een aanplakbrief op het aanplakbord in/aan de gemeentehuizen,
- de gemeentelijke informatiebladen, of
- op de websites van de gemeenten die zullen samengevoegd worden.
De lijst van de kandidaat-raadsleden wordt ter inzage gelegd op alle gemeentesecretariaten van de gemeenten die deel gaan uitmaken van de fusiegemeente.
Zodra de kiezerslijst is opgesteld, voorziet elk college van burgemeester en schepenen kosteloze digitale toegang tot de kiezerslijst voor degenen die daar schriftelijk bij de burgemeester om verzoeken. Hierbij moeten de verzoekers schriftelijk verklaren dat ze een kandidatenlijst voordragen bij de gemeenteraadsverkiezingen van de nieuwe fusiegemeente waartoe de gemeente gaat behoren.