SDG's in een notendop

Wat zijn de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen?

De 'Agenda 2030' met zijn 17 'Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen' of 'Sustainable Development Goals' (SDG's)(opent nieuw venster) werd goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september 2015. De SDG's zijn de opvolgers van de Millenniumdoelstellingen, met het fundamentele verschil dat ze niet meer uitgaan van de klassieke Noord-Zuid indeling. De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen zijn universeel en gelden voor alle landen in de wereld, noord en zuid, oost en west. Dat betekent dat er veel uitdagingen zijn en tegelijk veel kansen om gezamenlijk de schouders onder dit universele verhaal te zetten.

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen richten zich op overheden, bedrijven, universiteiten en wetenschappelijke instellingen, verenigingen en organisaties, en op de burgers, waar ook ter wereld. Voor steden, gemeenten en OCMW's, als eerstelijnsoverheid, bieden de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen een interessant kader om vanuit het lokale beleid en de lokale praktijk het verband te leggen tussen lokaal en globaal. Zoeken naar oplossingen voor de klimaatveranderingen, zorgen voor een toegankelijke dienstverlening voor iedereen, samen met de burgers inzetten op de korte voedselketen, … het zijn maar voorbeelden van hoe de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen zich vertalen naar het lokale niveau, ook in Vlaanderen. Bovendien bieden ze een uitgelezen kans om invulling te geven aan de opdracht van elke gemeente zoals vervat in artikel 2 van het Gemeentedecreet:

De gemeenten beogen om op het lokale niveau bij te dragen tot het welzijn van de burgers en tot de duurzame ontwikkeling van het gemeentelijk gebied. Overeenkomstig artikel 41 van de Grondwet zijn ze bevoegd voor de aangelegenheden van gemeentelijk belang voor de verwezenlijking waarvan ze alle initiatieven kunnen nemen.

Van 2017 tot eind 2019 ging de VVSG in een SDG-piloottraject samen met 20 Vlaamse gemeenten intensief na hoe de SDG's geïntegreerd kunnen worden in het gemeentelijk beleid.

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen zijn ingedeeld in vijf P-pijlers die staan voor People, Planet, Prosperity, Peace en Partnerships. Deze pijlers benadrukken het belang van menswaardig leven (People), het beschermen van onze planeet (Planet), het bevorderen van welvaart voor iedereen (Prosperity), het bevorderen van vrede en rechtvaardigheid (Peace) en het versterken van wereldwijde samenwerkingen (Partnerships). Samen vormen ze een geïntegreerde benadering om duurzame ontwikkeling te realiseren en te zorgen voor een evenwicht tussen economische, sociale en ecologische aspecten.

We geven je een korte uitleg per doelstelling. Zo krijg je op drie pagina's een duidelijk beeld van wat de 17 SDG's inhouden, zonder alle 169 subtargets te moeten nalezen.

Het overzicht is een ideaal instrument om te gebruiken bij vormingen en workshops.

Download ook de cirkel met de vijf pijlers van duurzame ontwikkeling.

Op de Belgische SDG-website(opent nieuw venster) vind je onder ander de officiële vertaling van de VN-resolutie over Agenda 2030, brochures over de SDG’s en VN-communicatiemateriaal.

Hoe kan mijn gemeente bijdragen aan de verschillende SDG’s?

In de publicatie Lokale Schouders voor Mondiale Uitdagingen vind je per SDG concrete tips om zowel op de korte als de lange termijn actie te ondernemen als lokaal bestuur.  Er zijn ook fiches over SDG’s en verschillende beleidsthema’s. 

Overzicht 17 SDG's

Doelstelling 1: Armoede beëindigen

Armoedebestrijding gaat over de realisatie van grondrechten en richt zich op alle levensdomeinen. Hefbomen voor structurele armoedebestrijding zijn tewerkstelling, onderwijs, wonen, gezondheid en sociale zekerheid. Die liggen voor een groot deel bij de federale en Vlaamse overheid. Ook steden en gemeenten kunnen hier hun steentje aan bijdragen en zijn bovendien cruciaal voor het flankerend armoedebeleid. Ze kunnen het leven van mensen in armoede verlichten en omstandigheden creëren die vooruitgang mogelijk maken.

Het principe ‘Leave no one behind’ staat centraal bij de SDG’s en lokale besturen zijn een cruciale schakel om dat in de praktijk te brengen. Ze zijn het best geplaatst om snel problemen op te pikken, proactief te werken en toegankelijke en open dienstverlening te organiseren. Een effectief armoedebeleid komt tot stand met inspraak van mensen in armoede en ook daar spelen lokale besturen een belangrijke rol in.

Doelstelling 2: Honger, voedselveiligheid, duurzame landbouw

Deze doelstelling streeft naar voedselzekerheid en het uitroeien van honger en ondervoeding wereldwijd. Tegelijk richt ze zich op het bevorderen van duurzame landbouw die aandacht heeft voor de natuur en het klimaat om zo tot een wereldwijde transitie naar agro-ecologische voedselsystemen te komen. Het lokale niveau speelt een belangrijke rol, zowel in het verzekeren van toegang tot betaalbare en gezonde voeding voor iedereen als in het ondersteunen van duurzame, kleinschalige en creatieve landbouw. Lokale besturen hebben heel wat troeven in handen om de korte keten te versterken: ze kunnen een goede verbinding faciliteren tussen de steden als afzetmarkt en lokale producenten uit de omringende plattelandsgemeenten. Dat vergroot de toegang tot betaalbare en gezonde voeding voor stedelingen en geeft lokale (landbouw-)producenten een eerlijk loon. Rond thema’s als stadslandbouw, korte keten, fair trade en voedselverlies kan je diverse en zeer brede samenwerkingsverbanden met lokale actoren opzetten zoals lokale (bio-)boeren, supermarkten, scholen, kinderdagverblijven, woonzorgcentra, sociale economie, middenveldorganisaties, enzoverder.

Doelstelling 3: Goede gezondheid en welzijn

De derde doelstelling gaat over zowel fysiek als mentaal welzijn. Specifieke actieterreinen zijn kinder- en moedersterfte, drank- en druggebruik, psychische gezondheid, verkeersongevallen, luchtkwaliteit en sensibilisering over besmettelijke ziektes. De hefbomen voor gezondheidsbeleid bevinden zich grotendeels op andere beleidsniveaus, maar ook lokale besturen kunnen heel wat doen voor het welzijn van hun inwoners. De uitdaging is om een integrale aanpak uit te stippelen en te verankeren. Gezondheid gaat immers over welbevinden op lichamelijk, geestelijk, economisch en sociaal vlak en doorkruist dan ook tal van beleidsdomeinen zoals energie, armoede, wonen, klimaat, jeugd, onderwijs, vrije tijd en ongelijkheid. Gezien de toenemende gezondheidskloof, is een integrale benadering met bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen nodig. Dat vereist intensieve samenwerking over diensten heen en met diverse actoren, zoals lokale dienstencentra, thuishulpdiensten, sociale huisvestingsmaatschappijen, scholen, Logo’s (locoregionaal gezondheidsoverleg) en organisaties met specifieke expertise.

Doelstelling 4: Kwaliteitsonderwijs

Jongens en meisjes kunnen vrij naar de lagere en middelbare school gaan en krijgen de kans om verder te studeren. Technisch, beroeps- en universitair onderwijs moeten vrij toegankelijk zijn, ongeacht geslacht of afkomst. Zowel jongeren als volwassenen kunnen relevante vaardigheden opdoen. Alle leerlingen verwerven kennis, vaardigheden en attitudes inzake duurzame ontwikkeling, mensenrechten, culturele diversiteit en wereldburgerschap. Onderwijsfaciliteiten zijn kind- en handicapvriendelijk. Lokale besturen zijn relatief kleine spelers in het Vlaamse onderwijslandschap, maar spelen een belangrijke aanvullende rol door de buurtnabijheid van de gemeentelijke basisscholen, door flankerende onderwijsmaatregelen en door de organisatie van kinderopvang. Bovendien versterkt onderwijs het lokale welzijnsbeleid. Onderwijs moet een springplank zijn voor sociale gelijkheid, want het is de sleutel tot participatie en emancipatie. Dat geldt voor jongeren, maar ook voor volwassenen. Levenslang leren is geen luxe, maar een vereiste om een succesvolle loopbaan te vervolledigen. De wereld verandert immers razendsnel, waardoor ook jobinhoud en jobkwalificaties snel veranderen. Onderwijs is een cruciale hefboom voor sociaal-maatschappelijke vooruitgang en lokale besturen kunnen die hefboom meer gewicht geven.

Doelstelling 5: Gendergelijkheid

We moeten komaf maken met genderongelijkheid: het glazen plafond, de loonkloof en gendergeweld. Vrouwen hebben – net zoals mannen – recht op een goede gezondheid, op kennis over seksualiteit en voortplanting en op volledige en effectieve participatie op alle niveaus van besluitvorming. Het nastreven van gelijke kansen voor vrouwen en mannen is een opdracht voor alle beleidsniveaus en -domeinen. Lokale besturen vervullen als eerstelijnsoverheid een belangrijke voorbeeldfunctie. Gender mainstreaming en gender budgeting zijn manieren om snel vooruitgang te boeken. Ruimtelijke ordening en politiebeleid zijn belangrijke domeinen om gendergerelateerd geweld in te dijken. Samenwerking en dialoog met vrouwenverenigingen, wijkcomités, de politie en het OCMW is troef.

Doelstelling 6: Schoon water, sanitair, duurzaam watergebruik

Doelstelling 6 beoogt duurzaam waterbeheer waarbij eenieder toegang heeft tot drinkbaar water en sanitaire voorzieningen. De waterkwaliteit moet verbeteren, onder meer door vervuiling te verminderen, te stoppen met het dumpen van chemicaliën en afvalwater met de helft te reduceren. Waterschaarste moet aangepakt worden. Duurzaam waterbeheer vereist een integrale aanpak inzake drinkwater, stroomgebiedbeheer en ruimtelijke inrichting zowel in stedelijke als in landelijke gebieden. Lokale besturen staan in voor de waterlopen van derde categorie en voor het beheer van de grachten van algemeen belang en de gemeentelijke baangrachten. Zijzelf of een door hen aangestelde rioolbeheerder zorgen voor de inzameling van huishoudelijk afvalwater. Gemeenten zijn ook initiatiefnemers voor de opmaak van lokale erosiebestrijdingsplannen, verantwoordelijk voor het verlenen van milieu- en stedenbouwkundige vergunningen en het toepassen van de watertoets. Lokale besturen zijn dus belangrijke partners in een breed netwerk van actoren waarmee zij samenwerken: verschillende departementen en agentschappen van de Vlaamse overheid, de provincies, intercommunales, polders en wateringen, drinkwatermaatschappijen, regionale landschappen, middenveldorganisaties, enzoverder. De regelgeving en de bevoegdheden voor het vastleggen van normen voor waterkwaliteit liggen voornamelijk op Europees niveau.

Doelstelling 7: Betaalbare en duurzame energie

Iedereen krijgt toegang tot moderne, betaalbare en duurzame energie. Energie moet efficiënter geproduceerd en gebruikt worden en in toenemende mate afkomstig zijn van hernieuwbare bronnen. De hefbomen voor energiebeleid liggen op Europees, federaal en Vlaams niveau, maar lokale besturen kunnen door hun investeringen in de lijninfrastructuur de voorwaarden creëren voor de omschakeling naar duurzame energie. Door hun gebouwenbestand energie-efficiënt te maken en duurzaamheidscriteria te hanteren in hun aankoopbeleid, dragen lokale besturen rechtstreeks bij aan SDG 7 en geven zij het goede voorbeeld. Ook via slimme technologieën in hun ruimtelijk en mobiliteitsbeleid kunnen zij aanzienlijke efficiëntiewinsten boeken en de uitstoot van broeikasgassen terugdringen. Daarnaast zijn lokale besturen cruciaal om energiearmoede te detecteren en oplossingen aan te reiken.

Doelstelling 8: Eerlijk werk en economische groei

Economische groei mag in geen geval schade toebrengen aan het milieu en de levensomstandigheden van mensen. Veilige werkomstandigheden garanderen, arbeidsrechten beschermen, jeugdwerkloosheid terugdringen, ondernemerschap stimuleren en slavernij, dwangarbeid en kinderarbeid uitroeien zijn belangrijke actieterreinen van SDG 8. Ook duurzaam toerisme dat streekproducten en de lokale cultuur promoot en jobs creëert, valt onder deze doelstelling. De grootste hefbomen voor economische groei en werkgelegenheid liggen op Vlaams en federaal niveau. Toch kan de gemeente de regie opnemen door partners binnen de gemeente samen te brengen en aan te sturen. Als facilitator kan ze eigen initiatieven nemen die het ondernemingsvriendelijk klimaat verhogen, zoals subsidies of een ondernemingsloket. De gemeente kan ook een sturende rol opnemen door verplichtingen en verbodsbepalingen op te leggen. Er zijn trouwens sterke argumenten om als lokaal bestuur in te zetten op een sterk ontwikkeld economisch weefsel. Investeren in aantrekkelijke handelskernen geeft je gemeente een positief imago, terwijl buurtwinkels de zorgfunctie voor de bewoners op peil houden. Voldoende tewerkstellingsplaatsen in eigen streek zorgen ervoor dat de inwoners aan de slag kunnen in hun regio en trekt ook nieuwe inwoners aan. De activiteitsgraad van de bevolking draagt bij aan de gemeentekas en verhoogt dus de financiële beleidsruimte en leefbaarheid van de gemeente.

Doelstelling 9: Industrie, innovatie en infrastructuur

Een sterke economie en maatschappelijk welzijn steunen op een degelijke, veerkrachtige infrastructuur. Internet voor iedereen, onderzoek en ontwikkeling en een duurzame industrie zijn belangrijke actieterreinen van deze doelstelling. Zowel publieke als private investeringen zijn nodig om de noodzakelijke ecologische transitie in de industrie te realiseren, maar ook om iedereen toegang te geven tot kwalitatieve infrastructuur, diensten en basisgoederen. Lokale besturen staan in Vlaanderen in voor ongeveer de helft van de overheidsinvesteringen in infrastructuur. Ze spelen dan ook een belangrijke rol in de voorziening en het onderhoud van infrastructuur voor mobiliteit, energie, ICT, onderwijs, sport, cultuur, gezondheidszorg, (sociale) huisvesting, riolering, industrie, enzoverder. Naast investeringen, is een slimme organisatie en verbinding van deze infrastructuur onontbeerlijk om vooruitgang te boeken op andere SDG’s.

Doelstelling 10: Ongelijkheid verminderen

We moeten de ongelijkheid in en tussen landen terugdringen. Belangrijke hefbomen voor structurele hervormingen in functie van een eerlijkere verdeling van de rijkdom liggen op federaal, Europees en internationaal niveau: waardige inkomens, sterke sociale bescherming, de strijd tegen belastingontduiking en -ontwijking, veilige en verantwoorde migratie, meer inspraak van het globale Zuiden in internationale financiële en economische instellingen, enzovoort. Door ongelijkheden tussen de burgers op hun grondgebied aan te pakken, dragen lokale besturen echter ook bij aan het terugdringen van ongelijkheid op Belgisch niveau. Bovendien gaat deze doelstelling ook over sociale, economische en politieke inclusie en over het garanderen van gelijke kansen, en daar spelen lokale besturen een cruciale rol. Lokale besturen zijn bij uitstek dienstverlenende instanties: zij bieden meer dan 1.500 diensten aan hun burgers aan, gaande van de burgerlijke stand tot bibliotheken, sportinfrastructuur, vergunningen, enzovoort. Door deze dienstverlening toegankelijk te maken zodat kwetsbare groepen en minderheden bereikt worden, leveren lokale besturen niet alleen een belangrijke bijdrage aan SDG 10, maar geven ze ook concreet invulling aan het basisprincipe ‘leave no one behind’ van de Agenda 2030.

Doelstelling 11: Inclusieve, veilige, duurzame steden

Deze doelstelling spreekt lokale besturen rechtstreeks aan op hun rol in de Agenda 2030 en heeft dwarsverbanden met alle andere SDG’s. Belangrijke actieterreinen zijn universele toegang tot veilige, kwalitatieve en betaalbare huisvesting en basisvoorzieningen, groene en openbare ruimtes, bescherming van cultureel erfgoed, verkeersveiligheid en openbaar vervoer, het terugdringen van stedelijke emissies van broeikasgassen en duurzaam afvalbeheer. Plattelandsgemeenten hebben een aantal specifieke uitdagingen, zoals het leefbaar houden van de dorpskern, het vrijwaren van open ruimte en het voorzien van een goede verbinding met steden.

Doelstelling 12: Verantwoorde consumptie en productie

Telkens we iets eten, drinken, kopen of doen, hebben we ongewild effect op onze leefomgeving. Hier of elders. Wereldwijd moeten mensen warm gemaakt worden voor een duurzamere levensstijl: minder, beter en anders consumeren, zodat onze ecologische voetafdruk verkleint. Een duurzaam beheer en efficiënt gebruik van grondstoffen, verontreiniging tegengaan, voedselverspilling indijken en minder afval produceren via preventie en hergebruik zijn de belangrijkste actieterreinen van SDG 12. Lokale besturen spelen een cruciale rol in deze aspecten. Zo is afvalbeleid één van hun kerntaken en zijn ze onmisbare partners voor de uitvoering van zowel Europese (bv. EU-richtlijn 2008/98/EG) als Vlaamse (bv. Materialendecreet, Vlarema) regelgeving inzake afvalbeheer. Voor het beheer van huishoudelijk afval werken 297 van de 300 Vlaamse gemeenten samen in zogenaamde afvalintercommunales. Deze intergemeentelijke samenwerkingsverbanden stimuleren hergebruik en het voorkomen van afval bij de bevolking, organiseren de inzameling en verwerking van afval, en baten containerparken uit. Daarnaast kunnen lokale besturen ook inzetten op een duurzaam aankoopbeleid, initiatieven in de circulaire economie ondersteunen of een lokale voedselstrategie uitrollen.

Doelstelling 13: Klimaatactie

De klimaatverandering treft elk land in elk continent. Daarom dient het beleid maatregelen te voorzien zoals het terugdringen van CO2 -uitstoot, het voorzien van een klimaatrobuuste ruimtelijke ordening en maatregelen om wateroverlast, droogte en hittestress tegen te gaan. Ook burgers moeten zich bewust worden van manieren van klimaataanpassing, en kwetsbare naties moeten weerbaarder gemaakt worden tegen natuurrampen. Lokale besturen kunnen op al deze domeinen een belangrijke bijdrage leveren, al liggen de meeste structurele ingrepen op Europees, nationaal en regionaal niveau. Internationale kaders zoals het Europese burgemeestersconvenant bieden een leidraad voor het uittekenen van een lokaal klimaatbeleid.

Doelstelling 14: Bescherming en duurzaam gebruik zeeën en oceanen

Zeeën en oceanen lopen gevaar en moeten beschermd worden. Overbevissing, afval en illegale visserij staan haaks op een duurzaam beleid. Onze omgang met water, afvalwater en afval aan land speelt een sleutelrol in de bescherming van zeeën en oceanen. Het zijn voornamelijk de tien kustgemeenten die in samenwerking met de Vlaamse (en federale) overheid instaan voor het maritiem beheer. Maar ook alle andere gemeenten, samen met de diverse actoren die instaan voor het water- en afvalbeheer aan land, hebben een sleutelrol te spelen in de bescherming van zeeën en oceanen, onder andere via hun lokaal beleid rond rioolbeheer, zwerfvuil en bouwvoorschriften.

Doelstelling 15: Duurzame ecosystemen op het land

Ecosystemen op land zoals bossen, moerassen en gebergten dienen beschermd te worden, en hersteld worden als ze al aangetast zijn. Behoud van biodiversiteit is prioritair. Ook de strijd tegen landdegradatie en woestijnvorming verdient dringende aandacht. Het beleid voor natuur- en bosbeheer ligt voornamelijk op Vlaams niveau. Lokale besturen spelen hierin een belangrijke aanvullende rol, onder meer via de ‘regionale landschappen’ (RL) – samenwerkingsverbanden van minstens drie gemeenten die de handen in elkaar slaan om samen met lokale verenigingen werk te maken van natuur- en landschapsontwikkeling. De impact van lokale besturen op SDG 15 kan divers zijn, van het versterken van lokale flora en fauna tot het toetsen van bouwplannen op milieuschade en een lokaal bomenbeleid gericht op het behoud van bomen.

Doelstelling 16: Vrede, justitie en sterke publieke diensten

Vrede, justitie en rechtszekerheid zijn essentieel voor een betere wereld. Daarbij hoort ook de bescherming van kinderen tegen misbruik of mishandeling en de strijd tegen corruptie. Mensen hebben recht op competent en eerlijk bestuur op alle niveaus. Lokale besturen kunnen belangrijke bijdragen leveren aan een veilige, inclusieve en rechtvaardige maatschappij door onder andere te zorgen voor een participatieve en representatieve besluitvorming, zorg te dragen voor orde en veiligheid, te waken over de integriteit van het bestuur en de (digitale) toegang tot informatie te optimaliseren.

Doelstelling 17: Partnerschap om doelstellingen te bereiken

De Verenigde Naties vragen meer samenwerking tussen bedrijven, regeringen, burgers en organisaties, maar ook tussen alle spelers onderling. Technologie, het delen van kennis, handel, financiën en data zijn heel belangrijk. Samenwerking vormt de sleutel voor verdere duurzame groei. De opdracht om de implementatiemiddelen te versterken en partnerschappen aan te gaan geldt voor alle overheidsniveaus, voor de civiele maatschappij, bedrijven, organisaties en instellingen. Lokale besturen kunnen ervoor kiezen middelen vrij te maken (bv. 0,7% van het gemeentelijk budget) om het lokaal mondiaal beleid te ondersteunen. Gemeentebesturen zijn ook betrokken in een groot aantal samenwerkingsverbanden om hun beleid te kunnen uitvoeren. De SDG’s vormen een uitstekend kader om in deze partnerschappen gericht samen te werken aan bepaalde thema’s en onderwerpen. In de internationale context kunnen gemeenten ervoor kiezen middelen vrij te maken om een stedenband aan te gaan (zodat beide besturen erop vooruitgaan in hun dienstverlening aan de burger en in hun beleidsvoering) of om bijvoorbeeld ngo’s, socioculturele verenigingen, diaspora-organisaties, ziekenhuizen, hogescholen, bedrijven, enzovoort te betrekken bij gemeentelijke programma’s van duurzame ontwikkeling in het globale Zuiden. De middelen voor de uitvoering versterken en het wereldwijd partnerschap voor duurzame ontwikkeling revitaliseren. De VN verwacht meer samenwerking: tussen bedrijven, regeringen, burgers en organisaties, maar ook tussen alle spelers onderling. Technologie, het delen van kennis, handel, financiën en data zijn heel belangrijk.