De Click: een effectief instrument tegen zwerfvuil?

De Click is een digitaal beloningssysteem om iedereen te motiveren, te engageren en te belonen om zwerfvuil op te ruimen en het on-the-go afval in de juiste straatvuilnisbak te gooien. Gebruikers worden beloond met punten die ze kunnen gebruiken om aankopen te doen bij lokale handelaars, online webshops of organisaties zoals Natuurpunt te steunen. Er is op vandaag evenwel onvoldoende data beschikbaar om de effectiviteit van de Click te kunnen beoordelen, VVSG is dan ook geen voorstander van een brede uitrol van zo’n beloningssysteem.

In het verpakkingsplan van de Vlaamse Regering uit 2018 stond reeds dat de Vlaamse Regering de verpakkingssector zou vragen om een statiegeldsysteem te organiseren of een veralgemeend beloningssysteem in te voeren indien de inzamel-, recyclage- en zwerfvuildoelstellingen niet zouden gehaald worden. Op 23 december 2022 keurde de Vlaamse Regering een conceptnota goed over de invoering van een statiegeldsysteem in Vlaanderen. Diezelfde conceptnota maakt gewag van het belonen van burgers die het goed doen naast het statiegeld.

Fost Plus is een vzw die namens de producenten verantwoordelijk is voor de organisatie en de financiering van de inzameling en verwerking van het huishoudelijk verpakkingsafval. In 2021 werd binnen Mooimakers, het initiatief tegen zwerfvuil van OVAM, Fost Plus, VVSG en het kabinet van de Vlaamse minister van Omgeving, afgesproken dat Fost Plus met een deel van de reserves van Mooimakers een aantal testprojecten met de Click mocht uitvoeren. De Click werd vervolgens uitgerold in een aantal kustgemeenten en de stad Antwerpen. Fost Plus benadert momenteel verschillende Vlaamse gemeenten om de Click met eigen middelen van Fost Plus ook op hun grondgebied te activeren. Om het overzicht te behouden vraagt VVSG de gemeenten om haar te informeren wanneer ze benaderd worden door Fost Plus over de Click.

Op 24 november 2022 kregen de partners binnen Mooimakers een voortgangsrapportage van Fost Plus over de resultaten en impact van de Click in de testprojecten in Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Het totaal aantal gebruikers nam sinds juli 2021 gestaag toe tot 54.574 gebruikers in november  2022. Het totaal aantal clicks sinds die periode bedroeg op het moment van de toelichting 141.660. Gemiddeld gaat het hier dus om 2,5 clicks per gebruiker over iets meer dan één jaar.

Om de impact op de netheid in de projectzones te monitoren worden zwerfvuiltellingen uitgevoerd door een extern bedrijf. Volgens Fost Plus is het gezien de coronapandemie en het feit dat zwerfvuil gevoelig is aan seizoenseffecten lastig om grote conclusies te trekken over de impact op de netheid in de projectzones. Uit de resultaten blijkt inderdaad vooralsnog geen significante impact over verschillende meetcampagnes heen. Het was immers nog niet in alle projectzones mogelijk om voor hetzelfde seizoen zowel een nulmeting als opvolgmeting te doen. In de stad Antwerpen was het wel mogelijk om een vergelijking te maken tussen een meting in juni 2021 en juni 2022. De stad Antwerpen stelde geen impact vast op de netheid in de zones waar de click werd uitgerold en besliste vervolgens ook om het testproject stop te zetten.

VVSG stelt vast dat de Click beperkingen heeft. De participatie is wellicht beperkt door het feit dat men de beloning maar bij een beperkt aantal handelaars kan verzilveren. Het aantal gebruikers van de Click wordt bovendien kunstmatig opgedreven door deelnemers van reeds bestaande en grootschalige opruimacties via campagneteams te vragen om zich te registeren. Die doelgroep realiseert eigenlijk geen bijkomende impact aangezien zij al het wenselijk gedrag vertonen. Het is ook moeilijk om op basis van de huidige gedeelde data meer inzicht te krijgen in het gebruik van de app van de Click (aantal ‘slapende’ gebruikers vs. het aantal actieve gebruikers). Zolang men niet op een onderbouwde manier kan aantonen dat een beloningssysteem een significante impact heeft op de hoeveelheid zwerfvuil en openbare netheid, is VVSG geen voorstander van een brede uitrol van zo’n beloningssysteem.

Op 23 december 2022 evalueerde de Vlaamse Regering het verpakkingsplan, met een specifieke analyse over de Click. De analyse komt onder andere tot deze conclusies:

• De exacte impact van de Click op zwerfvuil valt niet te evalueren op basis van de huidige beschikbare data.
• De vraag stelt zich of de juiste doelgroep wordt bereikt met de Click. Voor mensen die reeds het juiste afvalgedrag tonen is de Click een duur instrument.
• De Click moedigt consumenten aan om hun afval in de vuilnisbak te deponeren, maar niet om het pmd-afval selectief in te zamelen. Je wordt immers beloond om je pmd-afval in de restafval-straatvuilnisbak te gooien.
• ...