Bij Foodsavers in de noordrand van Mechelen is het de hele dag bedrijvigheid troef. ’s Ochtends trekken medewerkers er met de koelwagen op uit: naar de groenten- en fruitveiling, supermarkten, lokale handelaars en groothandels in verse voedingswaren. Ze halen er overschotten van vers voedsel op, vaak groente en fruit, dat klaarstaat om weggegooid te worden maar dat nog perfect eeten bruikbaar is. Terug in het magazijn worden de waren gesorteerd op soort en op houdbaarheidsdatum, gestockeerd in de koelruimte of ingevroren.
Tegelijk begint het samenstellen van pakketten op maat van een dertigtal sociale en welzijnsorganisaties in de regio die voedselbedeling organiseren. Foodsavers verdeelt de pakketten in de loop van de namiddag aan de verschillende afnemers – gratis. ‘Wij werken vooral achter de schermen, als draaischijf,’ zegt Herman Beyens, die coördinator is van het platform. ‘We komen zelf niet rechtstreeks in contact met de eindgebruikers, mensen die voedselondersteuning nodig hebben. Wel stemmen we ons aanbod af op organisaties en doelgroepen: Steunpunt Asiel en Migratie krijgt twintig bakken groente, tien bakken fruit en vijf bakken vlees, bijvoorbeeld. Bepaalde soorten groente zijn meer geschikt voor organisaties die samen met hun cliënteel koken enzovoort.’
De werking van de voedseldistributieplatformen van Foodsavers beantwoordt aan reële noden op het terrein, en is gegroeid uit de visie om voedselbedeling en gebruik van voedseloverschotten meer gecoördineerd te bundelen. ‘De vrijwilligers- of liefdadigheidsverenigingen werkten lange tijd te veel naast elkaar, uiteraard wel met de beste bedoelingen,’ weet Herman Beyens. ‘Wij nemen de regie op ons, samen met de lokale besturen, en organiseren maatschappelijk engagement voor hergebruik en herverdeling van voedseloverschotten, in de strijd tegen kansarmoede.’
Lokaal partnerschap en brug naar werk
De aanzet tot Foodsavers kwam vanuit het stadsbestuur van Mechelen dat daarvoor doelbewust de handen in elkaar sloeg met de sociale onderneming Ecoso, een maatwerkbedrijf met brede expertise op het vlak van hergebruik en duurzaamheid. Zo komt het dat het voedseldistributieplatform tegelijk een plek voor sociale tewerkstelling is. Mensen die om diverse redenen moeilijk toegang vinden tot het arbeidscircuit – omdat ze lang ziek of werkloos zijn geweest, nieuw zijn en de taal nog niet beheersen enzovoort – krijgen hier de kans om onder begeleiding van een trajectcoach nuttige leer- en werkervaring op te doen: in logistiek en magazijnwerk, als chauffeur, met administratief computerwerk.
‘Met vijfenhalf voltijdse werknemers in traject of opleiding via artikel 60, in de lokale diensteneconomie of als maatwerker hebben we hier een mooie balans van verschillende statuten,’ legt Herman Beyens uit. ‘Vanuit het OCMW worden ze ook opgevolgd door een maatschappelijk werker. Hier werken ze zo zelfstandig mogelijk, volgens de planning die onze trajectcoach aan het begin van elke week opmaakt. De helft is meestal op de baan, de anderen zijn in de weer in het magazijn.’
Meer dan verdelen: naar een integrale voedselstrategie
Foodsavers bevindt zich zo op het snijpunt van ecologie, sociale tewerkstelling en kansarmoede. Maar er zit nog meer in het opzet van het platform. Voedseloverschotten herverdelen is de kernbedrijvigheid, maar nu verwerkt de organisatie ook zelf voedsel. Daar zet ze nieuwe activiteiten en samen werkingsprojecten voor op. ‘Ook na verdeling aan de organisaties blijft er dikwijls voedsel over,’ zegt Herman Beyens. ‘Vooraleer de houdbaarheidsdatum ervan verstrijkt, kunnen we dat verwerken tot soepen, sauzen, spreads, fruitsappen en dergelijke meer. We openden onlangs een bijhuis en depot in Puurs-Sint-Amands, en sloten een overeenkomst af met de gemeente: Ecoso mag er een brasserie in het plaatselijke natuurdomein uitbaten. Onze medewerkers kunnen er horeca-ervaring opdoen, terwijl we voedseloverschotten in de industriële keuken ernaast kunnen verwerken tot gerechten die we serveren in de brasserie.’
Omdat er bij veel organisaties en diensten vraag is naar gezonde soep en andere maaltijden uit verwerkte voedseloverschotten, groeien er nieuwe samenwerkingen en krijgt ook de visie op samenwerken verder vorm. ‘Voor straathoekwerk kan het bijvoorbeeld dankbaar zijn om in de winter soep te kunnen aanbieden, en gezonde maaltijden vinden ook een weg naar het aanbod van organisaties voor tijdelijke opvang,’ aldus Herman Beyens. ‘Maar in het algemeen willen we voorbij het pure verdelen van voedsel kijken naar manieren om mensen gezonde voeding te leren kennen en gebruiken. Binnen het kansarmoedenetwerk van Mechelen gaan we organisaties en werkingen daarvoor samenbrengen en bekijken hoe ze elkaar kunnen verrijken en van elkaar kunnen leren. Dat levert sociale winst op. We denken eraan om op termijn de sociale kruidenier te versterken, de werking daarvan te verbinden met het bestaande sociale restaurant, maar ze ook te verbreden en open te trekken naar alle klanten, niet enkel uit de zogenaamde doelgroepen. Daarnaast willen we onze recepten verspreiden en kookworkshops organiseren. Je zou het misschien niet vermoeden, maar gezonde seizoensgroenten als venkel, witloof, veldsla en zelfs courgette zijn vaak nog onvoldoende of niet gekend bij mensen in armoede. Ze zijn dan ook niet geneigd ze te eten of ermee te koken en laten ze ongebruikt in de pakketten zitten, wat natuurlijk heel jammer is.’
Hier stopt het niet. Foodsavers gaat in gesprek met scholen in de regio die thema’s als gezonde voeding en dieetvoeding in hun leerprogramma hebben. Zo is er een educatieve kruisbestuiving. Ook met bedrijven uit de voedingssector is er kennisuitwisseling. ‘En nu willen we naar veldoverschotten bij lokale boeren gaan kijken, waar voorlopig nog niets mee gebeurt,’ vervolgt Herman Beyens. ‘Zo kunnen we hopelijk een element van korteketenproductie inbrengen in onze samenwerkingen om tegelijk de stadslandbouw sterker te maken. Je ziet het, we zitten op een boeiend knooppunt van veel zaken, we proberen alles te laten samenvloeien.’
Regionale hub
Het voedselthema staat hoog op de maatschappelijke en politieke agenda. Voor Foodsavers is het niet eenvoudig om mee te groeien met de vraag. ‘Weldra wordt het huidige magazijn te klein,’ zegt Herman Beyens. ‘In 2020 verplaatsten en verwerkten we 131 ton voedsel, tegen het einde van 2021 zal dat niet minder dan 300 ton zijn. We kijken uit naar een vriescel om naast onze koelcel te plaatsen. Budgettair is dit in het algemeen wel een uitdaging, onze dienstverlening is gratis maar we maken veel kosten.’ Het initiatief bestaat pas dik anderhalf jaar.
In Mechelen ging Foodsavers van start als pilot binnen het Europese Interreg-project Flavour met focus op de herverdeling en verwerking van voedsel, met bijkomende steun van de stad. De bedoeling is om nu aan te sluiten bij projectfinanciering van de Vlaamse regering voor de organisatie van voedseldistributieplatformen en de uitbouw ervan tot voedselhubs – knooppunten voor samenwerking vanuit een circulaire voedselstrategie, zoals Foodsavers in Mechelen er al een is. Lokale besturen zouden per regio kunnen aansluiten bij zo’n voedselhub, en er ook een financiële en logistieke bijdrage aan leveren.
‘Het was van bij het begin de opdracht en het opzet om zoveel mogelijk buurgemeenten mee te krijgen,’ vertelt Herman Beyens. ‘Dan kunnen wij ook aan de organisaties op hun grondgebied voedseloverschotten herverdelen. Voor die organisaties is ons zeer diverse aanbod zeker een meerwaarde. Op termijn is het de bedoeling om voedselhubs te organiseren op schaal van de referentieregio’s in Vlaanderen, en met alle Foodsavers – momenteel zijn er elf of twaalf, voor zeventien referentieregio’s – gebiedsdekkend te werken voor alle lokale besturen. Voor Mechelen praten we over de regio Rivierenland, geen evidentie qua transport en dus ook uitstoot, als je de afstanden bekijkt tussen pakweg Willebroek, Heist-op-den-Berg, Berlaar en Nijlen.
We willen een netwerk van depots opzetten, met meerdere gemeenten zijn daar trouwens al afspraken over.’ Voor bepaalde zaken is er nog efficiëntiewinst te halen uit samenwerking met andere Foodsavers. Herman Beyens: ‘Ons voorraadbeheersysteem bijvoorbeeld bestaat momenteel nog uit een reeks Excelbestanden, maar door samenwerking met onze zusterorganisaties in Gent en Antwerpen kunnen we aansluiten bij een aanbesteding voor een gespecialiseerd softwarepakket voor voorraadbeheer en dat gebruiken tegen betaling van licentiekosten. Dat zal het werk weer een stuk vlotter maken.’ —
Pieter Plas is hoofdredacteur van Lokaal
Voor Lokaal 12 | 2021
Verwant
