Laatst gewijzigd op
25/02/2025
Samen voor alleenstaanden
Status
Lopend
Startdatum
Einddatum
Initiatiefnemer
Vlaamse overheid
Eénpersoonshuishoudens vormen intussen 40% van de samenleving, maar onze maatschappij blijft georganiseerd rond het klassieke gezin. Alleenstaanden, vooral alleenstaande ouders, lopen meer risico op armoede, gezondheidsproblemen, werkloosheid en sociale isolatie. Dit heeft grote gevolgen voor samenlevingsaspecten. Dit project gaat dieper in op de uitdagingen en mogelijke oplossingen.
Inhoud van deze pagina
Alleenstaanden in onze samenleving
Verschijningsvormen
Zowel in eigen land als in de ons omringende landen bestaat meer dan 40% van de huishoudens uit alleenstaanden, met of zonder kinderen. Het is niet enkel een aangroeiende groep, ze is ook zeer divers samengesteld. We definiëren hieronder de meest voorkomende verschijningsvormen.
- Alleenstaande ouders
- Senioren
- Migranten en vluchtelingen, inclusief minderjarigen
- Ex-gedetineerden
- Lage inkomensgroepen
- Mensen met fysieke of mentale beperkingen
- Mensen die verhuisd zijn vanuit een ander land/ andere regio of gemeente
- Jongeren die het ouderlijk huis verlaten
- De kinderen van alleenstaanden die de gevolgen dragen van het feit dat hun alleenstaande ouder geen netwerk heeft. Waardoor het ‘niet hebben van een netwerk’ als vanzelfsprekend doorgegeven wordt aan de volgende generatie
Een individu kan zich tegelijkertijd in meerdere van de vermelde categorieën situeren. Dat verhoogt het risico op een ernstige problematiek. Hoewel uiteraard het ‘alleenstaand zijn’ an sich niet noodzakelijk problematisch is.
Risico’s
Alleenstaanden krijgen wel te maken met verschillende uitdagingen in de samenleving, wat hen potentieel kwetsbaar maakt. Hieronder beschrijven we enkele van de belangrijkste risico’s voor alleenstaanden. Omdat het natuurlijk gaat om een zeer heterogene groep, mogen we deze niet veralgemenen.
Alleenstaanden ervaren vaak gevoelens van eenzaamheid, vooral als ze geen sterke sociale netwerken hebben. Het gebrek aan dagelijkse interacties kan leiden tot sociaal isolement en een gevoel van vervreemding. Deze gevoelens kunnen op hun beurt de mentale gezondheid beïnvloeden, met soms depressie en angst tot gevolg.
Alleenstaanden dragen de volledige financiële verantwoordelijkheid voor hun uitgaven zonder de mogelijkheid om kosten te delen met een partner. Dit kan leiden tot verhoogde financiële stress, vooral over kosten zoals huur, nutsvoorzieningen, leningen en verzekeringen. De uitdaging om met een enkel inkomen een stabiel financieel leven te leiden is aanzienlijk, vooral in steden of streken waar het leven extra duur is.
Alleenstaanden hebben soms een beperkt sociaal vangnet. Zo vinden ze moeilijker ondersteuning in tijden van nood of crisis. Ze hebben minder toegang tot mantelzorg, vooral als ze ouder worden of gezondheidsproblemen ontwikkelen, en dat beïnvloedt hun algehele gevoel van veiligheid en zekerheid.
Alleenstaanden moeten belangrijke beslissingen vaak alleen nemen, zonder de mogelijkheid tot overleg. En dat kan leiden tot stress en onzekerheid. Daarnaast komen alle huishoudelijke taken en verantwoordelijkheden op hun schouders terecht, wat overweldigend kan zijn, vooral voor degenen die weinig tijd hebben door werkverplichtingen.
Alleenstaanden hebben mogelijk beperkte toegang tot gezondheidszorg en missen vaak een netwerk dat hen in tijden van ziekte ondersteunt. Het gebrek aan sociale steun kan zowel fysieke als mentale gezondheidsrisico’s vergroten. Dat maakt alleenstaanden kwetsbaarder voor aandoeningen zoals depressie en angst.
Alleenstaanden hebben vaak moeite om een betaalbare woning te vinden die aan hun behoeften voldoet. De zoektocht naar stabiele en langdurige huisvesting is een voortdurende uitdaging, vooral in stedelijke gebieden met hoge huurprijzen. Dit kan leiden tot onzekerheid en instabiliteit. En dat kan het welzijn verder ondermijnen.
Alleenstaanden kunnen sociale druk voelen om te voldoen aan bepaalde maatschappelijke normen, vooral in samenlevingen waar de traditionele gezinsstructuur de norm is. Dit kan resulteren in stigma en vooroordelen die hun sociale en professionele leven negatief beïnvloeden, en hun gevoel van eigenwaarde aantasten.
Partner- of vriendschapsrelaties opbouwen kan voor alleenstaanden uitdagend zijn, vooral als er weinig gelegenheid is om nieuwe mensen te ontmoeten. Het gebrek aan emotionele en fysieke intimiteit kan hun welzijn negatief beïnvloeden, wat leidt tot gevoelens van gemis en isolatie.
Alleenstaanden moeten hun tijd efficiënt beheren om werk, huishouden, sociale activiteiten en zelfzorg in balans te houden. Ze kunnen extra uitdagingen ondervinden om werk- en gezinsverantwoordelijkheden te combineren zonder de ondersteuning van een partner, wat kan leiden tot stress en burn-out.
Naast de risico’s voor het individu, zijn er een aantal risico’s voor de samenleving.
- Verminderde sociale cohesie
- Demografische uitdagingen
- Hogere kosten en belasting voor openbare diensten
- Gezondheids- en zorgkosten
- Hypotheek op maatschappelijke betrokkenheid
- Minder intergenerationele ondersteuning en solidariteit: meer druk op publieke diensten
- Beperkte werkflexibiliteit: druk op de werkregeling en vraag naar kinderopvang
Samengevat
Het groeiend aantal alleenstaanden heeft een impact op diverse aspecten van het lokale samenleven. Lokale besturen hebben er belang en baat bij te anticiperen op de mogelijke gevolgen van dit fenomeen.
Het project ‘samen voor alleenstaanden'
Aanleiding
In mei 2023 is de VVSG in opdracht van de Vlaamse overheid gestart met het project 'Samen voor alleenstaanden'. Met dit project willen we lokale besturen inzichten en oplossingen bieden voor de uitdagingen waar de groeiende groep alleenstaanden in onze samenleving mee te maken heeft.
Werkwijze
Sinds mei 2023 hebben we ons verdiept in het thema. We hebben inzichten uit binnen- en buitenland verzameld en samen met medewerkers van lokale besturen een reeks concrete stellingen en scenario's (concepten) uitgewerkt die een oplossing bieden voor een deel van de gesignaleerde problemen.
Wat willen we bereiken met deze concepten? We willen ervoor zorgen dat alleenstaanden makkelijker kunnen deelnemen aan de samenleving. Participatie is het streefdoel en sleutelwoord. We focussen daarbij op vier assen.
- Alleenstaanden bereiken, met name die enkelingen die langdurig onzichtbaar blijven voor hun medeburgers zoals buren en familie.
- Alleenstaanden versterken en weerbaarder maken.
- Het aanbod voor alleenstaanden verbreden.
- De drempels wegwerken die deelname aan het maatschappelijke leven voor de alleenstaande bemoeilijken.
Voorlopige concepten
Hieronder een korte voorstelling van de concepten (onder hun werknaam).
We werken een toets uit die 'alleenstaanden-proof is'. Met deze toets houden we nieuwe en bestaande beleidsinitiatieven van lokale besturen tegen het licht. We willen zoveel mogelijk drempels voor alleenstaanden detecteren en (anticiperend) wegwerken. Ben je benieuwd naar de testversie van deze toets, en wil je hem zelf uitproberen? Neem contact op via samenleven@vvsg.be.
We stellen een charter op met één of meerdere sectoren, bijvoorbeeld horeca of cultuur, waarin we samen enkele 'alleenstaanden-vriendelijke' principes opstellen. Elke organisatie die dit charter ondertekent toont dat ze rekening houdt met enkele specifieke aandachtspunten voor alleenstaanden.
Wat is een verbindende opstelling? We trekken naar ontmoetingsruimtes, zoals bijvoorbeeld een café, een sociaal restaurant of een lokaal dienstencentrum. Wat als we de ruimte zo inrichten dat ze mensen uitnodigt om bij elkaar plaats te nemen en contacten te leggen?
We gebruiken een kantelmoment als aangrijppunt om contact op te nemen. Bijvoorbeeld wanneer iemand een partner verliest, een alleenstaande mama bevalt of een alleenstaande persoon nieuw in de stad komt wonen. We zorgen voor een warm contact en detecteren vroegtijdig eventuele probleemsituaties.
Vervolg project
In het najaar van 2024 zijn we met een groep lokale besturen van start gegaan om enkele uitgewerkte concepten te testen. We nemen tijd tot april 2025 om dit verder uit te testen en bij de sturen. In mei/juni 2025 ontsluiten we de uitgewerkte ideeën en oplossingen verder op deze pagina.
Afbeelding
Doe je mee?
Wil je bestuur ook aan de slag met alleenstaanden? Werk een van onze concepten verder uit op maat van je bestuur.
Afbeelding
Raadpleeg onze goede praktijken
Heb je zelf nog weet van goede praktijken uit binnen- en of buitenland? Laat het ons weten, dan delen we ze graag verder.
