Mobiliteitsbeleid: Controverse op twee wieltjes

Zowat een jaar geleden verschenen de eerste berichten op de website van de Noorse openbare omroep: er was in Oslo een nieuwe stadsguerrilla ontstaan. Die richt zich niet tegen het grootkapitaal en zelfs niet tegen de vervuilende olie-industrie, maar tegen een op het eerste gezicht onschuldig vervoermiddel: de elektrische step. Of tegen een behoorlijk deel van zijn gebruikers dan toch.
Nochtans, zo’n handig vervoermiddel dat geen lawaai maakt, niet vervuilt – onderweg toch niet, zelfs groene elektriciteit heeft een weerslag op het milieu, en dan zwijgen we nog over de productie- en de afvalfase – en weinig plaats inneemt. Maar het is een gesel geworden.

Nu zijn de regels voor tweewielers in Noorwegen een stuk losser dan op veel andere plaatsen. Net als fietsers mogen steppers zelf kiezen waar ze rijden: op de stoep, op het fietspad, op de rijweg (uiteraard niet de snelweg). Ook in voetgangersgebied worden ze gedoogd. Dat houdt dus in dat de gebruikers zich moeten aanpassen aan de voetgangers. In de praktijk komt het er dikwijls op neer dat je als voetganger het recht hebt te proberen op tijd weg te springen als je ze hoort aankomen. En een bijkomend probleem is dat je ze zelden hoort aankomen.

Wellicht heeft het ook met dat wat speelse karakter van de step te maken dat er opvallend veel mensen zijn die met een step veel makkelijker alle verkeersregels aan hun laars lappen dan met gelijk wel ander vervoermiddel. ’s Avonds laat uitgegaan en er is geen openbaar vervoer meer? Een taxi is duur, dus komen mensen algauw in de verleiding om met een glaasje op ergens een deelstep te nemen en daarmee naar huis te snellen. Zonder helm, uiteraard, en ook wel met z’n tweeën op één step. Een beproefd recept om ongelukken te krijgen, zeker in een stad met tramsporen. En waarom zou je in die nachtelijke wandelstraat of op de stoep maar vijf km/uur rijden, als twintig ook gaat? Pech als die late wandelaar opeens voor je wiel een zijstraat inslaat, of als er iemand nog even de hond wil uitlaten en uit zijn woning op het trottoir stapt zonder eerst zijn neus buiten de deur te steken en grondig links en rechts te kijken.

Van al dat soort gedrag worden die mensen van de nieuwe stadsguerrilla dus boos. Maar daarvan niet alleen. Misschien is het ‘parkeergedrag’ van de steppers hun nog wel een ergere doorn in het oog. Het grootste deel van de steps in de steden zijn deelsteps, en die mag je ‘overal’ achterlaten. Dat leidt tot tandengeknars en acties. Om te beginnen is het inderdaad al een vreselijk zicht dat die steps overal rondslingeren. Het lijkt wel of veel mensen ze gewoon loslaten op het ogenblik dat ze op hun bestemming gekomen zijn. De steps die midden op de stoep staan of liggen, zijn niet te tellen. De combinatie met voetgangers die niet verder kijken dan het schermpje van hun mobiel is levensgevaarlijk. Moeten die dan maar wat beter uitkijken? Misschien, ja, maar niet iedereen kan dat. De Noorse Blindenvereniging plakt sinds vorige zomer stickers op rondslingerende en slecht geparkeerde steps met de laconieke mededeling: ‘Ik stond in de weg voor slechtzienden en blinden.’ Veel mensen met een visuele handicap durven namelijk nog amper de deur uit, omdat ze ieder ogenblik over een step kunnen struikelen.

Ook in het Noorse Bergen waren ze de situatie beu en kort voor de jaarwisseling beslisten ze parkeerzones voor elektrische steps aan te leggen. Er zouden in totaal een honderdtal parkeerterreinen komen, op ‘dode plaatsen’, plekken die tevoren geen functie hadden. Bij de meeste verhuurbedrijven kun je nu je rit niet meer afsluiten, als je de step niet binnen zo’n zone achterlaat. Dat wordt georganiseerd met geofencing-technologie. De eerste resultaten zijn erg positief en de stedelijke autoriteiten van Bergen gaan ervan uit dat het systeem navolging zal vinden in andere steden.

Een soort van hinder waar wij in België niet zo direct aan denken en waar we wellicht ook niet gauw mee geconfronteerd zullen worden, plaagde de stadsdiensten van datzelfde Bergen begin januari. Het was flink beginnen te sneeuwen en de ruimdiensten rukten uit om de stad weer begaanbaar te maken. Nu gooien ze daar in Noorwegen niet zoveel zout voor. Het werk gebeurt waar dat kan met sneeuwploegen die alle sneeuw opscheppen en op open plekken of aan de rand van de weg stapelen.

Voor iedere rondslingerende elektrische step moeten de arbeiders van hun machine komen om ze weg te nemen, wat hun extra tijd en werk kost. Elke sneeuwruimronde wordt daardoor gemiddeld een uur langer, wat de gemeente Bergen per jaar zo’n tienduizend euro extra werkingskosten oplevert. En dan hebben we het nog niet over het feit dat de arbeiders de steps niet altijd zien, of niet op tijd, en dan raken die dus letterlijk ondergesneeuwd, als ze al niet opgeschept worden door de sneeuwploeg. Zoals gezegd, dat probleem zal in België niet zo acuut zijn, maar ook onderhoudsploegen die de straten schoonhouden, de goten vegen of glasbollen leeg moeten maken, zullen vast al op e-steps gesakkerd hebben.

Maar de Oslose stadsguerrilla is opgemerkt en haar acties werpen deze zomer de eerste resultaten af. Volgens een splinternieuwe Noorse wet kunnen lokale besturen boetes opleggen aan verhuurbedrijven voor steps die zomaar ergens gedumpt zijn. En die kans laat bijvoorbeeld Oslo niet liggen. In het pinksterweekend – de wet is van kracht geworden op 17 mei – heeft de stad de bedrijven voor maar liefst 30.000 euro boetes opgelegd. Die zullen voortaan ook wel wat meer moeite doen om een modus vivendi te vinden. Tot nu toe werd de schuld immers van de een naar de ander doorgeschoven: gebruikers beweerden nogal vlug dat zij geen boete zouden betalen, want dat zij hun step na gebruik keurig hadden achtergelaten en dat zij het niet konden helpen dat een of andere hooligan of hangjongere er daarna een trap tegen gegeven had…

Dezelfde nieuwe wet regelt ook dat steppers in de omgeving van voetgangers nog maximaal zes kilometer per uur mogen rijden en dat er maar één persoon op een step mag. En bij deze eerste regels zal het niet blijven, zo is aangekondigd.

Roekeloos gedrag leidt immers tot ongelukken: bij de gebruikers zelf, maar ook bij anderen. Schedelletsels, ernstige breuken en wonden in het gezicht en aan het gebit en gebroken armen komen het meest voor. Tandartsen wereldwijd melden dat ze in het stepseizoen een hoop patiënten moeten behandelen met verwondingen die ze tevoren nauwelijks zagen.

In september vorig jaar viel in de noordelijke provincie Troms officieel de eerste Noorse e-stepdode. Hij werd met lelijke verwondingen op een wandel- en fietsweg dood aangetroffen. ‘We vreesden al een hele tijd dat dit zou gebeuren,’ merkte een communicatiemedewerker van Trygg Trafikk (Veilig Verkeer) op. ‘Het bewijst dat ook met kleine, lichte voertuigen die geen hoge snelheden halen, ernstige ongelukken kunnen gebeuren.’ Als je er de internationale pers op naslaat, blijkt dit trouwens een algemeen euvel te zijn. In Berlijn werden enkele dagen na de ingebruikname van de eerste deelsteps op 15 juni 2019 al twee zware ongevallen gesignaleerd. Een toerist en een Duitse vrouw reden in op een auto. Ook in Parijs, Barcelona en Brussel zijn er al dodelijke ongelukken gebeurd.

Maar meer nog dan over de ongelukken die de gebruikers zelf krijgen, is er verontwaardiging over de ongevallen waarbij ze andere slachtoffers maken. In Spanje bijvoorbeeld zijn de meest voorkomende ongevallen met e-steps botsingen in voetgangerszones en op stoepen. Overal belanden mensen met lelijke breuken en verwondingen in het ziekenhuis, nadat ze overhoop gereden zijn door een nonchalante of overenthousiaste stepper, en het ergste is dan nog dat die er dikwijls vandoor sjeest zonder zijn gegevens achter te laten.

Maar zoals met zoveel dingen, het zijn een aantal roekeloze en onverschillige steppers die de situatie voor iedereen verzieken. Ondanks de problemen en frustraties zullen e-steps wellicht blijven rondtoeren. Ze zijn handig en hebben iets ludieks, ze vrolijken de weg naar het werk op en ze nemen weinig plaats in. Met een beetje beschaving en enkele oplossingen voor veelvoorkomende problemen en ongemakken kunnen ze zeker deel uitmaken van de verplaatsingsmogelijkheden in en buiten de stad.

De aansprakelijkheid van wie een ongeluk veroorzaakt, moet behoorlijk geregeld worden. Controle op rijden onder invloed kan ongevallen helpen voorkomen. In sommige steden geldt nu al een verbod op nachtelijke stepverhuur of verplichten verhuurbedrijven vanaf een bepaald uur een reactietest voordat je een step kunt huren. Een alcoholslot voor deelsteps, als het ware. Goede afspraken bij de gunning van een concessie voor verhuur van steps kunnen de wildgroei en de rondslingerende obstakelsteps inperken. Het aantal aanbieders beperken, net als het aantal steps per aanbieder, een registratiesysteem over het gebruik zodat er niet overbodig veel steps in omloop zijn, in de concessie de verplichting opnemen dat een verhuurbedrijf de fietsenrekken moet gebruiken zijn enkele van de mogelijkheden die in steden in binnen- en buitenland al worden gebruikt of uitgetest.

Een goede tip voor de verhuurbedrijven komt van een stel jonge gebruikers. Zij nemen wel eens spontaan een deelstep als ze in de stad van A naar B moeten of willen. Maar uiteraard hangt er dan niet altijd een eigen fietshelm aan hun rugzakje, dus vinden zij dat de verhuurbedrijven die deelfietsen en -steps aanbieden, aan de verhuurplaatsen ook meteen helmen zouden moeten aanbieden. Zijzelf zouden in ieder geval direct van het aanbod gebruik maken. Als dat geen positieve noot is om te eindigen! •

Marleen Capelle is redacteur van Lokaal
Voor Lokaal 07-08 | 2021