Afvalbeleid: Samen dezelfde koers voor een proper Gent

Debby Van De Voorde gaat als gemeenschapswacht en GASvaststeller dagelijks op pad in Gent, vooral om Gentenaren te sensibiliseren. ‘We spreken hen vriendelijk en gemoedelijk aan. Aan mensen die in het park picknicken, vragen we op voorhand al om hun afval in de vuilnisbak te gooien of mee naar huis te nemen. En die preventieve houding lijkt bij de meeste mensen te werken: ze reageren positief en laten niks achter. Maar lang niet iedereen ruimt zijn afval op.’

Bij zwerfvuil zoals een weggegooid blikje of een peuk is het moeilijk om daders te identificeren. Dat kan enkel door hen op heterdaad te betrappen. En dan nog is er vaak discussie met mensen die beweren dat ze hun afval net gingen weggooien. Vandaar de keuze om ook blijvend in te zetten op preventie door middel van sensibilisering. Debby Van De Voorde mag als GASvaststeller overtredingen van het politiereglement vaststellen. ‘Mijn collega’s en ik gaan wekelijks mee op ronde met de vuilnisophalers van afvalintercommunale IVAGO om sluikstorten systematisch te doorzoeken op identificatiegegevens. We volgen ook sluikstortmeldingen op van Gentenaren of van de technische diensten van de stad.’

Ook de gemeenschapswachten die patrouilleren in de wijken en op en rond het openbaar vervoer, zijn begaan met sluikstorten en zwerfvuil. Ook de Gentse politie gaat actief op zoek naar sluikstorters. Dave Van der Schueren is hoofdinspecteur bij het overlastteam en verleent bijstand aan de collega’s van IVAGO om sluikstorten te doorzoeken. ‘Op de bekende locaties, waar het probleem vaak voorkomt, houden we gerichte acties in burger.’

Gemeenschapswachten, sanctionerend ambtenaren, dienst toezicht, cel regie netheid, politie, afvalintercommunale IVAGO, in Gent zijn er veel spelers actief in verband met zwerfvuil en sluikstort. Hoe regel je dan de coördinatie en samenwerking op het terrein? ‘Elke twee maanden zitten de betrokkenen samen in de werkgroep zwerfvuil en sluikstort en op een hotspotoverleg. Daar stemmen we onze aanpak op elkaar af en spreken we de locaties af. We werken met een heel breed netwerk. Zo is er bijvoorbeeld ook goede samenwerking tussen politie, gemeenschapswachten, gemeenschapswacht-vaststellers en vaststellers van de dienst Toezicht,’ zegt Dave Van der Schueren.

Waar die locaties met veel zwerfvuil of sluikstort zich bevinden, weten ze in Gent dankzij de cijfers die IVAGO bijhoudt. Het data-gedreven beleid helpt om gericht te handhaven en oorzaken van zwerfvuil te bestrijden. ‘In het centrum van Gent is het probleem van zwerfvuil en sluikstorten verspreid. In de negentiende-eeuwse gordel rond de binnenstad komt sluikstorten het meest voor. Daar gaat het vaak over anonieme hoekjes en kantjes. Of mensen plaatsen afval naast de vuilnisbak. Zodra er één zakje staat, komen er snel meer bij. Meestal vinden we huishoudelijk afval, voedingsresten of klein huisraad zoals meubeltjes of matrassen. Jammer genoeg is de hoeveelheid zwerfvuil en sluikstort de voorbije jaren toch weer gestegen. We zijn nog op zoek naar de verklaringen.’ IVAGO is dus een belangrijke pion in het verhaal. Zij halen vuilnis op, maken vuilnisbakken leeg en zien elke dag waar er zwerfvuil of sluikstort ligt. Voor de politie en de gemeenschapswachten loont de samenwerking met IVAGO. ‘Zij leveren ook enorme inspanningen. Ze staan altijd klaar, bijvoorbeeld om op onze vraag de vuilnisbakken nog eens extra leeg te maken.’

Gent gebruikt vooral GAS-boetes om veroorzakers van zwerfvuil en sluikstort te bestraffen. Als Debby Van De Voorde een sluikstort vindt, bekijkt ze het afval om erachter te komen wie de dader is. ‘We maken een bestuurlijk verslag op en de sanctionerend ambtenaren starten vervolgens de dossiers op.’ Dat kan dan leiden tot een GASboete.

Enkel wanneer één persoon het gedumpte afval niet kan dragen, wordt een proces-verbaal opgemaakt door de politie of de Dienst Toezicht dat naar het parket gaat. Volgens Dave Van der Schueren is de GAS-procedure veel sneller dan de juridische weg via de rechtbank. ‘Daar duurt het soms anderhalf jaar voor de overtreder zijn sanctie krijgt. Dankzij GAS kunnen we een lik-op-stukbeleid voeren met boetes tegen zwerfvuil en sluikstorten.

Bovendien stuurt de Juridische Dienst elke vaststelling door naar afvalintercommunale IVAGO. Die rekent dan ook nog eens de opruimkosten door. Als de dader bekend is, krijgt die dus een tweede factuur met de retributie in de brievenbus.’

Misschien kan het zelfs nog sneller gaan: mensen direct de boete laten betalen als ze op heterdaad betrapt worden. In Gent hebben ze daar wel oren naar, al is het volgens Dave Van der Schueren nu juridisch niet mogelijk om GAS-boetes onmiddellijk te innen. ‘Het zou wel een nuttig instrument kunnen zijn in de strijd tegen zwerfvuil. Momenteel kan dat alleen bij mensen die geen vaste woon- of verblijfplaats in België hebben.’

Op de bekende plekken met sluikstort of op basis van meldingen zet de politie camera’s in. Dave Van der Schueren legt uit waar en hoe de camera’s helpen in de strijd tegen sluikstorten. ‘Sommige camera’s zijn duidelijk zichtbaar op straat. Dat werkt ook preventief: waar de camera staat, is er minder sluikstort. Maar dat is een effect dat na een tijdje weer verdwijnt.’ Na een maand verhuizen ze daarom naar een andere plek. Vaak verlegt het probleem van sluikstorten zich ook naar een andere plaats waar er geen camera staat. En niet elke locatie is geschikt om bruikbare beelden te maken. ‘Bij de politie verstoppen we onze camera’s ook, we filmen bijvoorbeeld vanuit anonieme auto’s.’

Als je camera’s plaatst, heb je ook uren aan materiaal om te bekijken. ‘Onze camera’s leveren veel vaststellingen op. Maar het is heel arbeidsintensief om alle beelden te bekijken. Het is dus zeker niet hét middel dat alles zal oplossen. Soms registreren onze camera’s wel dertig sluikstorten, maar zijn de daders onherkenbaar.’ Dan wordt er ook geen GAS-procedure opgestart. Bovendien komt er nog meer bij kijken. ‘Als je met camera’s begint, denk je daar niet aan, zulke dingen leer je pas uit de praktijk. Bijvoorbeeld dat je geen beelden kunt maken als de ruiten van je anonieme auto aandampen door de koude.’ In de strijd tegen zwerfvuil zijn de camera’s niet echt bruikbaar: de identificatie is nog moeilijker. Zeker in een grote stad als Gent met veel bezoekers.

Voor bepaalde, soms moeilijk bereikbare doelgroepen is er ook een gerichte formule uitgewerkt.

In Gent wonen er tijdens de week nog eens 70.000 studenten. Om hen te bereiken werken de gemeenschapswachten samen met de studentenpreventiecoach. Die is het aanspreekpunt voor zowel Gentenaars als studenten. ‘Zo wijzen we de studenten erop wanneer en hoe ze hun afval buiten moeten zetten,’ zegt Debby Van De Voorde. ‘Ook de kotbazen proberen we aan te spreken.’

Daarnaast zijn er voor anderstaligen en nieuwe Gentenaren preventieve acties. IVAGO informeert hen met meertalige brochures en gebruikt ook veel pictogrammen. ‘Wij gaan als gemeenschapswachten in sommige buurten echt van deur tot deur. Dan leggen we uit hoe IVAGO het afval ophaalt, wat mag en niet mag.’

Zwerfvuil en sluikstort is dus echt een prioriteit in Gent. Lokale besturen die aan de slag willen gaan, moeten volgens Dave Van der Schueren en Debby Van De Voorde vooral investeren in voldoende gemotiveerde mensen en een geïntegreerd beleid met overleg tussen alle betrokken diensten. Debby Van De Voorde hoopt op verantwoordelijkheidszin van de Gentenaar. ‘Er zijn al veel vrijwilligers actief onder de noemer “Proper Pierke” en we hebben een netheidscharter. We moeten inspelen op de fierheid van de Gentenaren die trots zijn op hun stad. Dat gevoel willen we nog meer verspreiden.’ •

Silke Smekens is VVSG-projectmedewerker openbare netheid
Voor Lokaal 06 | 2021

Beleidsnota ‘Proper Gent’