Terwijl het "smart city"-concept oorspronkelijk vanuit de technologiebedrijven is ontstaan, geven steeds meer steden en gemeenten intussen een eigen invulling aan het concept. Hierbij vertrekken ze niet langer vanuit het idee van een technologiegedreven stad, maar leggen ze de focus op de maatschappelijke uitdagingen, een betere werking van het lokaal bestuur en een betere, efficiënte dienstverlening voor de burger. 

Data en technologie bieden heel wat kansen en kunnen deels een oplossing zijn voor de uitdagingen en problemen die zich stellen maar is dat zeker niet altijd.  Andere mogelijke hefbomen zijn slimme ruimtelijke ontwikkeling, een sterk duurzaam beleid, burgerparticipatie, innovatieve vormen van samenwerking...

Toch beseffen lokale besturen  dat ze bijkomend moeten investeren in data en technologie om tegemoet te komen aan de technologische uitdagingen van vandaag en morgen.  Nieuwe technologieën bieden de mogelijkheid het contact met burgers en bedrijven te versterken, effectiever te werken en de dienstverlening te optimaliseren.

De term "smart city" laat  uitschijnen dat technologische vooruitgang enkel iets is van steden maar dat is zeker niet het geval.  De digitale transformatie van onze samenleving treft iedereen en biedt kansen voor lokale besturen, groot én klein. We zien in Vlaanderen veel gebeuren bij de centrumsteden, maar er zijn ook mooie innovatieve initiatieven van kleinere lokale besturen. Meer en meer steden en gemeenten gaan samenwerken en willen werk maken van een innovatieve of "slimme" regio.

Doordat de term "smart city" te pas en te onpas wordt gebruikt, stilaan een containerbegrip is geworden en doordat ze zo sterk een oorsprong vindt in de technologische industrie, kiezen veel lokale besturen ervoor om deze term niet (langer) te gebruiken. Er wordt dan eerder gesproken over "digitale transformatie" of "technologische innovatie". Vaak gaat het hier echter over hetzelfde, namelijk,

Hoe kunnen we nieuwe technologieën, digitale toepassingen en data inschakelen om:
1. tegemoet te komen aan een aantal complexe lokale uitdagingen en vraagstukken
2. te komen tot betere digitale processen, projecten en beleid
3. te werken aan een betere, kwaliteitsvolle digitale dienstverlening op maat van de burger.

Vaak genoemde smart city-domeinen zijn: smart mobility, smart living, smart environment, smart government, smart people en smart economy

In al deze domeinen kunnen technologische innovaties en digitale toepassingen worden ingeschakeld om mee bepaalde doelstellingen te bereiken en impact te maken.

Aandacht voor technologische trends en data is belangrijk  maar sterk leiderschap en visie, vertrekkende vanuit de eigen lokale identiteit,  de lokale uitdagingen en behoeften van de burger, dát is de basis voor innovatie. Daarom organiseerde de VVSG in samenwerking met VLAIO, Diverscity en de Antwerp Management School in 2020 een opleiding 'Sterk leiderschap voor de digitale transformatie van het lokaal bestuur' voor het management van lokale besturen. Bekijk hier de geleerde lessen. Enkele uitgangspunten die je kunnen helpen bij het vormgeven van jouw visie en beleid zijn:

Een slimme stad:

  • start bij de uitdagingen

    Innovatie of technologie is nooit het doel op zich.  Technologie kan een middel zijn om tot een oplossing te komen voor een uitdaging waarmee een stad of gemeente wordt geconfronteerd, maar is dat zeker niet altijd.

    Het is belangrijk om eerst de uitdagingen voor de toekomst helder te krijgen want die zijn vaak erg complex. Bijvoorbeeld mobiliteit heeft niet enkel een impact op de leefbaarheid en gezondheid van de burgers (denk aan de luchtkwaliteit, lawaai, verkeersdrukte en files) maar heeft ook impact op de economie, op onze wegeninfrastructuur en een sociale impact. Eens die uitdagingen duidelijk zijn kan er worden gewerkt aan doestellingen en het beleid dat nodig is om die doelstellingen te bereiken. Bij het formuleren van acties kan technologie aan bod komen als "enabler".

  • erkent haar lokaal DNA

Elke gemeenschap heeft zijn zwaktes, zijn uitdagingen maar ook zijn sterktes. Slimme steden en gemeenten gebruiken die kracht om te helpen definiëren welke ze stad ze in de toekomst willen zijn. Innovatief zijn betekent niet dat je moet vergeten wie je bent of wat je geschiedenis is. Je kan deze elementen gebruiken om jouw stad te transformeren naar de toekomst. Het kan ook helpen om de focus van smart city-projecten helder te bepalen en te prioriteren.

  • zet de noden van burgers centraal en betrekt hen in het proces

Zonder slimme inwoners, geen slimme gemeenten. De inwoners weten als geen ander hoe het is om te leven in de gemeente en welke uitdagingen er zijn. Hun ervaringen kunnen een bestuur helpen om hun beleid en acties vorm te geven. Denk aan de opkomst van citizen science waarbij inwoners helpen om data te verzamelen over de biodiversiteit in de tuin, over de geluidsoverlast of luchtkwaliteit… of aan de organisatie van hackathons waarbij inwoners zelf meewerken aan innovatieve oplossingen.

Door inwoners van meet af aan te betrekken bij projecten kan je bepaalde skills benutten en de creativiteit en innovatie bevorderen. Bovendien vergroot je het draagvlak en de kans op slagen.

  • werkt samen

​In deze digitale wereld, beschikt geen enkele stad of gemeente over alle kennis, expertise en over alle data om structurele innovatieve ontwikkelingen te kunnen doen. Samenwerking is cruciaal. Bedrijven, industrie, onderwijsinstellingen… beschikken over veel know-how. Een slimme gemeente betrekt al deze partners, faciliteert de kennisuitwisseling en werkt in co-creatie. 

Ook andere steden en gemeenten hebben vaak dezelfde uitdagingen en doelstellingen. Door samenwerking met andere steden en gemeenten: het delen van kennis, ideeën en middelen wordt er gewerkt aan de opschaling van innovatieve projecten en structurele oplossingen.

De digitale transformatie vergt bovendien een nieuwe manier van werken en vormt een gelegenheid om onze traditionele organisatiestructuur en - cultuur in vraag te stellen.  Samenwerking is cruciaal, verkokering uit den boze. Lees meer in het essay "Weg met blokkendozen en vastgeroeste partijkaders" van hoogleraren bestuurskunde Filip De Rynck en Johan Ackaert ( Lokaal, oktober 2018).

 Het Smart City Institute vertaalde speciaal voor de VVSG en haar leden hun publicatie: "Smart city, praktische gids", dat een stappenplan bevat voor de opmaak van een beleidsplan.

Bij de beschrijving van de bovenstaande bouwstenen vermeldden wij al een aantal valkuilen: het gevaar om technologische innovatie als een doel te zien of om "smart city" als label te gebruiken voor de eigen gemeente, zonder sterke integrale toekomstvisie; om projecten te laten drijven door de technologie in plaats van de uitdagingen en de noden die er zijn en om projecten zonder betrokkenheid en draagvlak van de burgers te gaan uitrollen.

Ook de onderstaande punten verdienen onze aandacht bij het uitdenken van een visie en projecten.

Cyberveiligheid

In deze digitale wereld waarin er heel veel data wordt verzameld en uitgewisseld, groeien informatieveiligheid, privacy en cyberveiligheid aan belang. Een sterke cyberveilige infrastructuur en een informatieveiligheids- en cyberveiligheidsbeleid in jouw lokaal bestuur zijn essentieel. In kader van het project cyberveilige gemeenten reiken we je graag inspiratie en tools hiervoor aan. 

Afspraken met IT-leveranciers

Samenwerken met IT-leveranciers en bedrijven is belangrijk maar goede afspraken zijn cruciaal. Goede kwalitatieve bestekken en de technieken van het innovatief aanbesteden zijn belangrijke hefbomen. Zeker bij de aankoop van technologische oplossingen is het belangrijk om in het bestek duidelijke voorwaarden te omschrijven en afspraken te maken met de leveranciers:

  • Wie draagt welke verantwoordelijkheid?
  • Wat met de verzamelde data, is het lokaal bestuur eigenaar van de data die wordt verzameld/bijgehouden in de toepassing?
  • Op welke manier worden data ter beschikking gesteld van het lokaal bestuur? 
  • Welke beschermingsmaatregelen nemen de leveranciers om de privacy en de bescherming van gegevens te garanderen?
  • Als een nieuwe toepassing wordt ontwikkeld: wie heeft het intellectueel eigendom?
  • Wat als je als lokaal bestuur wil overstappen naar een andere leverancier of toepassing? Hoe kan deze overstap gebeuren? Is dit uberhaupt mogelijk zonder gigantische kosten te moeten doen (vendor-lock in of vendor dependancy)...  

Op al deze vragen moet je vanaf het begin een antwoord formuleren en voorwaarden inschrijven in bestekken en overeenkomsten om tot het gewenste resultaat te komen.

Samenwerking

Samenwerking is cruciaal. Zowel met bedrijven, academische instellingen en de burger (de zogenaamde "quadruple helix") als met overheden en lokale besturen onderling. Zeker op vlak van de vele digitale vraagstukken, is samenwerking met andere lokale overheden cruciaal.De hamvraag is niet welke stad koploper is maar wel hoe we meer en beter van elkaar kunnen leren en projecten kunnen opschalen. Een slagkrachtige gezamenlijke aanpak is in veel gevallen interessanter dan dat elk lokaal bestuur op zichzelf toepassingen gaat aankopen, de markt gaat bevragen...  

Ethiek & e-inclusie

Het gebruik van technologie en data brengt ook een aantal ethische vraagstukken met zich mee. 

In een wereld die steeds meer draait op data en technologie, mogen we ook diegenen niet uit het oog verliezen, die moeilijker kunnen omgaan met digitale en technologische middelen. Een inclusief digitaal beleid ((e-inclusie) is nodig.

 

Sinds 2017 is er met steun van het Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO) een smart city-werking actief in de VVSG. Deze situeert zich in het team "Innovatie en digitale transformatie".

De VVSG heeft drie belangrijke kernollen: belangenbehartiger (de stem vertolken van de lokale besturen), kennisdeler en netwerkbouwer. De laatste rollen nemen we op in de smart city-werking door op basis van concrete vragen of noden bij onze leden vorming, inspiratiemomenten en uitwisseling tussen de lokale besturen te organiseren en faciliteren. Vanuit de smart city- werking worden activiteiten opgezet op om lokale besturen te inspireren en informeren over technologische ontwikkelingen, goede praktijken, handvatten en aanpakken... om hen te ondersteunen in de digitale transformatie.

Faciliteren van onderlinge kennisdeling en -uitwisseling/vormingen en inspiratie

Eén van deze vele werkgroepen in de schoot van de VVSG is de werkgroep smart city. Deze werkgroep telt leden van 17 lokale besturen. Tijdens de werkgroep wordt kennis en informatie gedeeld en inspireren de deelnemers elkaar met hun projecten. De werkgroep komt jaarlijks ongeveer vijf keer samen en deelt ook kennis en informatie via een digitaal platform (Microsoft Teams). 

Op basis van specifieke vragen en noden bij de lokale besturen organiseren we regelmating vorming en inspiratiesessies. Zo werden er al activiteiten georganiseerd over lokale projecten met automatische beeldherkenning, digitale participatie, slimme ouderenzorg, artificiële intelligenties en chatbots, data in het lokaal bestuur... Alle presentaties, en van de webinars ook de opnames, zijn op onze website raadpleegbaar.

Communiceren

Sinds april 2019 is het nieuw VVSG Kennisnetwerk online. Deze website wordt druk bezocht door onze leden.  Op de webpagina “Innovatie en digitale transformatie” wordt alle informatie m.b.t. smart city, (technologische) innovatie en digitalisering bijeengebracht. De website wordt voortdurend bijgewerkt met nieuwe praktijken van lokale besturen,  interessante onderzoeken, publicaties, artikels en evenementen voor onze leden. In het wekelijks e-zine van VVSG met meer dan 28.000 abbonnees wordt regelmatig een bericht over smart city-actualiteit opgenomen, ook in ons magazine Lokaal (10.500 abonees) staan er regelmatig artikels over dit thema.  Registreer je gratis op onze website (www. vvsg.be - even scrollen naar beneden) om je te abonneren op onze nieuwsbrief en duid ook zeker 'innovatie en digitale transformatie' aan als rubriek. 

We worden vanuit de VVSG smart city-werking ook regelmatig uitgenodigd op evenementen of studiedagen om een toelichting te gegeven over het smart city-concept en de visie en implementatie bij lokale besturen.

Ondersteunen van lokale besturen

Vanuit de smart city-werking worden jaarlijks tientallen verschillende advies -en informatievragen van lokale besturen beantwoord en vinden ook persoonlijke adviesgesprekken plaats met verschillende besturen over concrete vragen die zij hebben. Heb je als lokaal bestuur een vraag waarbij je gelooft dat de VVSG (of ons netwerk van lokale besturen) kan helpen? Stel ze dan aan info@vvsg.be. Waar mogelijk, helpen wij je graag!

Visievorming en belangenbehartiging

Als belangenbehartigingsorganisatie van de 300 Vlaamse steden en gemeenten, zijn wij actief betrokken bij tientallen interbestuurlijke digitale projecten via allerlei stuurgroepen en werkgroepen. Tijdens die gesprekken leveren we input en feedback over projecten, beleidsteksten, delen we informatie en kennis, en verdedigen we uiteraard de belangen van de lokale besturen.

Samen met de bestuurlijke commissie 'Innovatief en digitaal besturen' die maandelijks bijeenkomst werken we standpunten en beleidsdossiers uit om aan beleidsbeïnvloeding te doen van de centrale overheden en om tot visievorming te komen voor het lokale niveau. Aan de hand van die standpunten en dossiers gaan we in gesprek met de centrale overheden, kabinetten, parlementsleden en andere actoren, en nemen we lobbywerk op, ten behoeve van onze leden-lokale besturen.

Lees meer over tientallen lokale smart city-projecten!

Recente items

 Stel jouw data-oplossingen voor op de studiedag ‘Data in het lokaal bestuur’ 1
Nieuws - 02-10-2024
Stel jouw data-oplossingen voor op de studiedag ‘Data in het lokaal bestuur’
# Innovatie en digitale transformatie, Praktijk: innovatie en digitale transformatie, Smart cities, Lokale innovatie, AI en data in het lokaal bestuur, Bestuur, Werken en ondernemen, Omgeving, Milieu, klimaat & duurzaamheid, Samenleving, gezin & welzijn Lees meer
Oproep: vul de bevraging in over generatieve AI-geletterdheid 2
Nieuws - 02-10-2024
Oproep: vul de bevraging in over generatieve AI-geletterdheid
# Innovatie en digitale transformatie, Praktijk: innovatie en digitale transformatie, Smart cities, Lokale innovatie, AI en data in het lokaal bestuur, ICT & E-government, Bestuur Lees meer
Deel jouw ervaring met data-analyse en versterk je lokaal bestuur 3
Nieuws - 11-09-2024
Deel jouw ervaring met data-analyse en versterk je lokaal bestuur
# Innovatie en digitale transformatie, Praktijk: innovatie en digitale transformatie, ICT & E-government, Smart cities, AI en data in het lokaal bestuur, Bestuur Lees meer
Neem je deel aan Smart City Expo World Congress in Barcelona in november? Vul dan de bevraging in 4
Nieuws - 16-07-2024
Neem je deel aan Smart City Expo World Congress in Barcelona in november? Vul dan de bevraging in
# Innovatie en digitale transformatie, Smart cities, AI en data in het lokaal bestuur, Bestuur Lees meer