

Inhoud van deze pagina
De kracht van lokale verbondenheid
Deze VVSG-publicatie staat vol inspirerende voorbeelden en inzichten om een geïntegreerd eenzaamheidsbeleid uit te werken.
Herbekijk onze Webinars:
“We hebben bijzondere aandacht voor het tegengaan van eenzaamheid. Eenzaamheid is een relevant welzijns- en gezondheidsprobleem waarvan de gevolgen ernstig kunnen zijn.
Caroline GennezVlaams minister van Welzijn
VVSG pleit voor een integrale aanpak
De VVSG waardeert de aandacht voor eenzaamheid en erkent de grote impact ervan. Tegelijk roept de vereniging op tot een brede, domeinoverschrijdende aanpak. Eenzaamheid is een complexe uitdaging die niet opgelost raakt binnen één beleidsdomein. Daarom is een samenhangende strategie nodig waarin welzijn, volksgezondheid, onderwijs, mobiliteit en lokale gemeenschappen structureel samenwerken.
Een geïntegreerde visie voorkomt versnippering en versterkt de slagkracht van het beleid. Door beleidsmaatregelen als onderdeel van een groter geheel te benaderen, krijgen burgers zorg en ondersteuning die afgestemd zijn op hun specifieke noden én op de maatschappelijke uitdagingen van vandaag.
Eenzaamheid blijft een prioriteit op de Vlaamse en de lokale beleidsagenda
Eenzaamheid is al jaren een belangrijk thema in Vlaanderen. In februari 2019 keurde het Vlaams Parlement een resolutie goed die, samen met de prioriteiten uit het Vlaams regeerakkoord 2019-2024 en de beleidsnota Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding, de basis vormde voor het eerste Vlaamse eenzaamheidsplan 2021-2024.
Dit plan focuste op drie speerpunten.
- Bewustwording vergroten: via campagnes, preventieve gezondheidsinitiatieven en door sportactiviteiten te bevorderen.
- Zorgzame buurten versterken: door projecten over buurtzorg, nieuwe woonvormen en ondersteuning vanuit diensten gezinszorg.
- Goede praktijken delen: met een inventaris van initiatieven, door intergenerationele samenwerking te stimuleren en de resultaten op te volgen.
Ook in de komende legislatuur blijft eenzaamheid hoog op de agenda staan. Vlaams minister van Welzijn Caroline Gennez onderstreept in haar beleidsnota 2024-2029 de ernst van eenzaamheid als welzijns- en gezondheidsprobleem. De minister kondigt een nieuw eenzaamheidsplan aan, met extra aandacht voor jongeren en ouderen.
“Lokale besturen zoeken actief de kwetsbare inwoners in de gemeente op, om hen zo goed mogelijk te ondersteunen bij hun digitale ongeletterdheid, eenzaamheid en (mentale) gezondheid.
VVSG-memorandum 2024: De grote sprong naar morgen
Uitdagingen in de lokale aanpak
Eenzaamheid staat bij veel lokale besturen hoog op de agenda. Sommige besturen hebben zelfs een schepen voor eenzaamheid aangesteld. Toch blijft het een complexe en langdurige opdracht om mensen in eenzaamheid te bereiken en ondersteunen. Het vraagt om creativiteit, middelen en expertise.
Onderzoek uit 2023 van het Society and Ageing Research Lab (SARLab) van de Vrije Universiteit Brussel, in samenwerking met de VVSG, toont aan dat lokale besturen vooral behoefte hebben aan meer expertise om eenzame inwoners te bereiken. Daarnaast signaleren ze de volgende uitdagingen.
- Meer kennis en methodieken: Praktische tools en training om eenzaamheid effectief aan te pakken.
- Extra middelen en personeel: Vooral in lokale dienstencentra is er een tekort aan ondersteuning.
- Meer vrijwilligers: Vrijwilligers zijn essentieel om initiatieven draaiende te houden.
- Sterkere samenwerkingen: Zowel intern tussen diensten als extern met andere organisaties.
Deze behoeften onderstrepen dat een structurele aanpak waarin lokale besturen voldoende ondersteuning krijgen, nodig is. Een one pager(opent nieuw venster) geeft de grote lijnen van de onderzoeksbevindingen weer, die in het bijbehorende onderzoeksrapport(opent nieuw venster) verder worden uitgediept.
Lokale dienstencentra als cruciale schakel
De VVSG benadrukt dat voldoende financiering essentieel is om kwalitatieve zorg te waarborgen en betaalbaar te houden voor alle burgers. Dankzij buurtgerichte zorg en zorgzame buurten kunnen lokale besturen zorg en ondersteuning dichter bij de mensen brengen en toegankelijk organiseren.
Lokale dienstencentra spelen hierin een sleutelrol. Ze versterken de sociale samenhang in buurten en bieden preventieve zorg aan ouderen, mantelzorgers en andere kwetsbare groepen. Hun werking is onmisbaar voor het welzijn van inwoners en om eenzaamheid tegen te gaan.

Focus op ouderen en jongeren
Uit dat onderzoek blijkt dat 98% van de lokale besturen ouderen centraal stelt in hun eenzaamheidsbeleid. Dat is logisch, gezien de specifieke risicofactoren waarmee deze groep te maken heeft, zoals verlies van dierbaren, beperkte mobiliteit en alleen wonen.
Tegelijkertijd richt 40% van de besturen zich ook op jongeren. Dat is een belangrijke ontwikkeling, omdat eenzaamheid op jonge leeftijd grote gevolgen kan hebben voor het latere leven. Door al bij jongere generaties in te grijpen, kunnen we eenzaamheid op latere leeftijd verminderen of zelfs voorkomen.

Mensen in eenzaamheid bereiken blijft een uitdaging
Ondanks de vele inspanningen van lokale besturen, blijft het een grote uitdaging om mensen in eenzaamheid te bereiken. Uit onderzoek blijkt dat 60% van de besturen hiermee worstelt. Daarnaast geeft 62% van de besturen aan behoefte te hebben aan meer ondersteuning om eenzaamheid effectief aan te pakken.

De grootste behoefte ligt bij de expertise vergroten. Lokale besturen zoeken naar betere methoden en kennis om mensen die zich eenzaam voelen te identificeren en hen op een passende manier te ondersteunen.
Inspiratie uit de praktijk
Eenzaamheid aanpakken op het platteland in regio Neteland
Thomas More ondersteunt het project ‘Eenzaamheid op den Buiten’. De methodiek pakt eenzaamheid op het platteland aan. Het project werkt op maat en in nauwe samenwerking met lokale partners. In de regio Neteland ligt de focus in Herentals op de buurten Noorderwijk en Morkhoven, waar de centrumleiders van de lokale dienstencentra samen acties organiseren om eenzaamheid te voorkomen of te verminderen.
In Noorderwijk start het initiatief ‘Samen Lezen – Jouw Verhaal Telt’. Dit project richt zich op personen met dementie of geheugenproblemen, een groep die extra kwetsbaar is voor eenzaamheid. Tijdens leesmomenten wil creëren ze via verhalen ontmoeting en verbinding. De bibliotheken van Herentals en Noorderwijk werken mee, en opgeleide vrijwilligers begeleiden de sessies met ondersteuning vanuit de lokale dienstencentra.
In Morkhoven bezorgen medewerkers van de lokale dienstencentra kerstkaarten aan alleenstaande 60-plussers en 80-plussers. Een lokale instelling in Herentals maakt de kaarten. Tijdens persoonlijke huisbezoeken ontvangen de bewoners niet alleen een kerstgroet, maar ook een uitnodiging voor een ontmoetingsmoment. De medewerkers peilen naar de behoeften van de bewoners en verwijzen hen indien nodig door naar de dienstencentra of andere hulpdiensten.
Met deze acties versterkt regio Neteland de verbinding tussen inwoners en zet ze belangrijke stappen om eenzaamheid in landelijke gemeenten te verminderen.
Zorgzaam Herselt: Bank-contacten en zorgzame vrijwilligers
In Herselt draait alles om verbinding, vooral in buurten waar sociale interactie niet vanzelfsprekend is. Het project ‘Zorgzaam Bergom’ maakt dit concreet met initiatieven zoals de Bank-contactenactie. Elke eerste donderdag van de maand zetten buurtregisseur Yentl Heylen en vrijwilligers koffie en koekjes klaar op een buurtbank. Inwoners worden uitgenodigd voor een praatje.

Daarnaast zet Herselt in op eenzaamheid met acties zoals een babbellijn en huisbezoeken door vrijwilligers. Bij bezoeken aan 80-plussers polsen vrijwilligers naar hun behoeften en geven ze informatie over beschikbare diensten. De gemeente gebruikt deze input om nieuwe acties te ontwikkelen die aansluiten bij de noden van de inwoners.
Een bijzonder project richt zich op nabestaanden van overleden partners. Vrijwilligers gaan standaard bij hen op huisbezoek en gebruiken een speciaal ontwikkelde gids met tips en informatie over lotgenotencontact. Bij signalen van extra zorg schakelen ze het zorgteam in.
- Bezoek van de buurtregisseur: Yentl of een collega gaat langs om specifieke zorgen te bespreken.
- Ondersteuning vanuit de gezinszorg: Verzorgenden, getraind in rouwgesprekken, bieden begeleiding. Ze nodigen nabestaanden uit voor activiteiten die hen helpen opnieuw verbinding te maken met de gemeenschap.
Met deze acties versterkt Herselt de sociale cohesie en biedt het inwoners concrete handvatten om eenzaamheid te doorbreken.
Zorg en gezelschap hand in hand bij Motena
Motena zet organisatiebreed in op sociaal isolement bij ouderen verminderen, met acties die zorg en gezelschap combineren. Met deze aanpak verbindt Motena zorg en gezelschap, en zorgt het voor een warme, persoonlijke benadering die het welzijn van ouderen verbetert.
Medewerkers van de warme maaltijden brengen niet alleen eten, maar bieden ook gezelschap. Soms nemen ze een klant mee op een maaltijdronde of blijven ze mee-eten. Voor ouderen die weinig post ontvangen, bezorgen ze attenties die kinderen van de buitenschoolse opvang hebben gemaakt. Ze helpen ook met praktische zaken, zoals de kerstboom versieren wanneer dat lastig wordt.
Naast hun zorgtaak letten medewerkers op signalen van eenzaamheid, ondervoeding of mobiliteitsproblemen. Samen met partners zoeken ze oplossingen via projecten zoals ‘Telefoonster’ en ‘Vergeet-me-nietje’.
In de woonzorgcentra van Motena staat persoonlijk contact centraal. Nieuwe bewoners bespreken hun interesses en wensen, zodat zorg en aandacht op maat worden afgestemd. Initiatieven zoals buddywerking koppelen bewoners aan vrijwilligers of medewerkers. Samen ondernemen ze activiteiten, van een uitstapje tot een gezellige koffiepauze.
Brugge verbindt met ‘Vierkant tegen Eenzaamheid’
In Brugge loopt al zeven jaar het project ‘Vierkant tegen Eenzaamheid’. Het project maakt eenzaamheid bespreekbaar en groeit uit tot een warme gemeenschap waarin persoonlijke verhalen, artistieke projecten en concrete acties elkaar versterken.
‘Eenzaamheid is geen probleem, maar een normaal menselijk gevoel,’ zegt Marlies Hamels, projectbegeleider van Vierkant tegen Eenzaamheid. Het project nodigt Bruggelingen uit om open over hun gevoelens te praten. ‘Eenzaamheid is een gemis aan verbinding. Iedereen ervaart dit wel eens. Door het te normaliseren, vinden mensen makkelijker de verbinding die ze zoeken.’
Het project brengt eenzaamheid in beeld via podcasts, interviews en getuigenissen. In de podcast Planeet Eenzaam(opent nieuw venster) vertellen tien mensen over momenten van eenzaamheid, vaak zonder dat ze hier zelf invloed op hadden. Bij Eenzame uitvaart(opent nieuw venster) schrijven plaatselijke dichters persoonlijke gedichten voor stadsgenoten die in eenzaamheid gestorven zijn.
Ook concrete acties brengen verbinding tot stand.
- Het project Babbelbuddy(opent nieuw venster) koppelt vrijwilligers aan stadsgenoten voor regelmatige gesprekken.
- Samenwerkingen met Brugse culturele partners en partners uit het middenveld zetten inwoners aan om er te zijn voor elkaar.
- De Langste Stoel moedigt buurtbewoners aan om een stoel buiten te zetten en een gesprek te starten.
Dit jaar ligt de focus op jongeren. Volgens Hamels hebben zij extra steun nodig om verbinding te ervaren.
Met Vierkant tegen Eenzaamheid verschuift Brugge de aandacht van het individu naar de gemeenschap. In plaats van eenzaamheid te problematiseren, bouwt de stad aan een samenleving waarin mensen verantwoordelijkheid nemen voor elkaar.
Experts
-
ElkeVerlindenStafmedewerker thuiszorg
-
EMMEVANDEGINSTEStafmedewerker
-
SamVanhuynegemStafmedewerker ouderenzorg
Meer info over deze kennispagina?
Contacteer onsPraktijkvoorbeelden
-
De Wisselaar: Deinze - Brugge
ArmoedeMaatschappelijke dienstverleningLokaal sociaal beleidWonen -
De Wisselaar: Oud-Turnhout - Kortrijk
Maatschappelijke dienstverleningLokaal sociaal beleid -
De Wisselaar: Roeselare - Kortrijk
Maatschappelijke dienstverleningLokaal sociaal beleidWerk, sociale economie en activering -
De Wisselaar: Deinze - Mechelen
Maatschappelijke dienstverleningLokaal sociaal beleid -
De Wisselaar: Beerse - Oostende
Maatschappelijke dienstverleningLokaal sociaal beleidWerk, sociale economie en activering -
De Wisselaar: Beerse - Liedekerke
ArmoedeMaatschappelijke dienstverleningLokaal sociaal beleid -
De Wisselaar: Balen-Mechelen
Maatschappelijke dienstverleningLokaal sociaal beleidSamenwerking -
De Wisselaar: Leuven-Mechelen
Maatschappelijke dienstverleningLokaal sociaal beleid -
De Wisselaar: Vilvoorde-Mechelen
Maatschappelijke dienstverleningWonenLokaal sociaal beleid -
Armoedetoets Beringen
Lokaal sociaal beleidArmoede -
Sociaal tarief kinderopvang automatisch via recht op verhoogde tegemoetkoming
Lokaal sociaal beleidKinderen en gezinnen -
Peer betrekt burgers met ParticiPeer
Bestuur en burgerAfvalCommunicatieEnergie en klimaatKinderen en gezinnenKlimaatadaptatieMilieuMobiliteitOpenbare werken en wegenbeheerPublieke ruimteRuimtelijke ordeningVrije tijdZorg en gezondheid
Kennispagina's
-
-
-
-
-
-
-
Lokaal armoedebeleid
ArmoedeLokaal sociaal beleidMaatschappelijke dienstverleningKinderen en gezinnen -
Energie besparen en een gezond binnenmilieu
ArmoedeWonenEnergie en klimaatBrandweer en hulpverleningszonesZorg en gezondheid -
-
-
Lokale integrale veiligheidscel inzake radicalisme, extremisme en terrorisme (LIVC R)
Radicalisering en polariseringIntegrale veiligheidSamenwerkingLokaal sociaal beleidKinderen en gezinnenDiversiteit en gelijke kansen -