Gemeenten die fuseren, krijgen hiervoor financiële ondersteuning, vooral onder de vorm van een schuldverlichting. De Vlaamse regering besliste bij haar aantreden in 2024 om het financiële duwtje in de rug bij gemeentelijke fusies te behouden, maar bijsturingen zijn wel mogelijk. Minister Hilde Crevits kondigde al aan dat ze dit najaar met een voorstel naar de Vlaamse regering wil gaan. De VVSG geeft hiervoor alvast een voorzet, en sluit zich aan bij het opzet om tegen eind dit jaar voor duidelijkheid te zorgen. Zo beschikken gemeenten met fusieplannen over de nodige verkennings- en voorbereidingstijd.
Verruim de mogelijke fusiedata
Bij de voorbije twee fusiegolven (2019 en 2025) was de financiële ondersteuning altijd gekoppeld aan besturen die op 1 januari van een nieuwe legislatuur samen gingen. Nochtans beperkt het decreet lokaal bestuur mogelijke gemeentefusies niet tot die ene datum om de zes jaar. We stellen daarom voor om het ondersteuningskader niet langer te koppelen aan dat ene moment, maar ook middelen uit te trekken wanneer de fusiedatum bijvoorbeeld op 1 januari 2028, 2029 of 2030 zou liggen.
Bouw de mogelijkheid voor reflectie in
Lokale besturen die een fusie overwegen, moeten de kans krijgen om hierover vroeg in het proces (met de nodige garanties op discretie) te reflecteren met een panel van experten van ABB, de academische wereld en de VVSG. Daarbij kunnen elementen zoals de versterking van de bestuurskracht, de keuze van mogelijke fusiepartners en de duurzaamheid van een eventuele fusie op langere termijn (inschatting van de noodzaak om al na enkele jaren opnieuw te moeten fuseren) aan bod komen. Deze methodiek kan de kans op kwalitatieve fusies verhogen.
Voorzie in een alternatief voor de schuldovername
De financiële ondersteuning bij fusies bestaat vandaag vooral uit de overname van een deel van de schulden. We vragen een evenwaardig voordeel voor die gemeenten die (samen met het OCMW en/of het autonome gemeentebedrijf) onvoldoende financiële schulden hebben. Het is in deze tijden van budgettaire sanering onzinnig om, enkel met het oog op de overname, extra schulden te maken. Uit de jaarrekeningen 2023 bleek dat 64 van de 300 gemeenten (21,3%) minder dan 500 euro financiële schulden per inwoner hadden. In 21 gevallen (7%) ging het zelfs om minder dan 200 euro.
Trek middelen uit voor trajectondersteuning
De VVSG vraagt ook financiële ondersteuning voor de inhoudelijke en procesbegeleiding van een mogelijke fusie. Dat kan onder de vorm van een subsidie en/of van ‘trekkingsrechten’ op begeleidingsuren. Idealiter kunnen gemeenten een beroep doen op raamovereenkomsten, zodat ze niet zelf een overheidsopdracht in de markt moeten plaatsen. Deze begeleidingssubsidie vertrekt het best van een vast bedrag per fusie dat echter hoger gaat wanneer de gemeenten met fusieplannen klein tot zeer klein zijn en wanneer het gaat om een fusie met drie of meer besturen (wegens de extra complexiteit).
De begeleiding moet mogelijk zijn voor een zo ruim mogelijk scala aan opdrachten die te maken met de fusie, dus zowel de verkennende fase en partnerkeuze, zoals een stappenplan opzetten, ondersteuning bij de noodzakelijke beslissingen of een nieuw dienstverleningsmodel uittekenen. Als het traject uiteindelijk niet tot een succesvolle fusie leidt, mag het bedrag ook niet (volledig) worden teruggevraagd.
Geen minimum inwoneraantal, geen maximale schuldovername
Een mogelijke schuldovername (of een equivalent voordeel; zie hoger) mag niet langer gekoppeld worden aan een minimum te bereiken aantal inwoners. Tegelijkertijd kan het niet dat de totale schuldovername (voor alle fusies samen) al van bij het begin wordt geplafonneerd. Een dergelijk maximum maakt het voor besturen met fusieplannen totaal onzeker welke middelen hun richting zullen uitkomen, omdat die afhankelijk worden gemaakt van eventuele fusies elders in Vlaanderen. Verder pleiten we voor een vast bedrag per inwoner, en dus niet getrapt zoals bij de fusies van 2025. Dat bedrag per inwoner kan worden verhoogd bij de fusie van drie of meer gemeenten, omdat die nu eenmaal complexer zijn.
Sinds 2019 vonden in Vlaanderen verschillende fusies van gemeenten plaats. Het was al van 1977 en 1983 (Antwerpen) geleden dat dit nog was gebeurd. Maar waarom kiezen gemeenten voor een fusie? Wat houdt een fusie zoal in en welke fusies waren er in 2019 en 2025?
