Meer investeringen, amper extra schulden: eerste blik op gemeentelijke jaarrekeningen 2024

De Vlaamse gemeenten en OCMW's hebben in 2024 ruim 12% meer geïnvesteerd dan het jaar voordien. Toch hebben ze daarvoor amper extra schulden gemaakt. Een en ander blijkt uit de VVSG-analyse op basis van 299 van de 300 jaarrekeningen 2024 (99,7%). Die zijn goed voor 99,8% van de Vlaamse bevolking.

Kleinere marges, maar vertekende cijfers

Het eerste wat opvalt is de forse daling van het exploitatiesaldo. Dat zakt met 18,5% om rond de 2,1 miljard euro uit te komen. In 2024 zijn de exploitatie-uitgaven met 6,4% een stuk sterker gestegen dan de exploitatie-ontvangsten (+2,6%).

Voor een exacte beoordeling moeten we echter rekening houden met twee eenmalige factoren die een correcte vergelijking met het cijfer van 2023 vertekenen. 

• In 2023 kregen de gemeenten door een nieuwe boekingsmethode van de FOD-financiën uitzonderlijk en eenmalig zowat 786 miljoen euro extra aanvullende personenbelasting (APB) op de rekening gestort. Dat de inkomsten uit die APB in 2024 een grote duik nemen (-19,9%) is meteen een belangrijke verklaring voor de beperkte groei van de totale exploitatie-ontvangsten. 
• Daarnaast kreeg een deel van de gemeenten in 2024 een uitzonderlijk dividend toegekend dat ze meteen investeerden in nieuwe aandelen in de energiesector. De operatie past in de kapitaalverhoging van Elia en de lokale verankering via Publi-t. Deze transactie verhoogt de exploitatie-ontvangsten in 2024 eenmalig met zowat 220 miljoen euro. 

Zonder beide uitzonderlijke factoren zouden de exploitatie-ontvangsten in 2024 met ongeveer 6,2% zijn toegenomen en was het exploitatiesaldo met 4,6% gestegen.

Samen met het exploitatieresultaat daalde ook de autofinancieringsmarge in vergelijking met een jaar geleden (-19,3%), al is er na de correcties voor de genoemde eenmalige factoren, ook hier sprake van een stijging (+16,0%). Eind 2023 was er één Vlaamse gemeente met een negatieve autofinancieringsmarge, voor 2024 waren dat er negen.

Meer investeringen, weinig extra schulden

Dat de gemeenten in het laatste jaar van de legislatuur veel hebben geïnvesteerd, is niet verrassend. Het gaat over een bedrag van bijna 2,7 miljard euro in bijvoorbeeld wegen, gebouwen, materieel. Dat is ruim 12% meer dan in 2023. Deze investeringen financierden de besturen vooral met eigen middelen (het exploitatiesaldo) en subsidies (+14,4%), want de nieuw opgenomen leningen stegen minder (+4,8%). De verkoop van gronden en gebouwen nam toe met 2,6%. De beschikbare thesaurie nam af met 6,1% tot ruim 3,6 miljard euro.

De uitstaande financiële schulden van de Vlaamse gemeenten en OCMW's zouden eind 2024 op een kleine 8,7 miljard euro uitkomen, een toename met amper 1,4% in vergelijking met een jaar eerder. We geven wel mee dat in de loop van het najaar ook 273 miljoen lokale schulden naar de Vlaamse overheid verhuisden door de schuldovername bij fusiegemeenten. Zonder die operatie zouden de uitstaande schulden met ongeveer 4,6% gestegen zijn.

Contractualisering zet door

Dat Vlaamse lokale besturen minder met statutairen en meer met contractanten werken, weten we al langer. Dat blijkt ook duidelijk uit de rekeningcijfers. Hoewel de loonkosten alleen al door de indexaanpassingen in 2024 ruim 3% hoger lagen dan een jaar eerder, daalden de uitgaven voor de bezoldiging van statutairen met 2,4%. Het contrast met de evolutie bij de contractanten (+7,5%) is frappant. We zien verder dat de Vlaamse lokale besturen voor hun contractuele medewerkers ook een behoorlijk aanvullend pensioen willen opbouwen, want de bijdragen voor de tweede pijler stijgen met 10,6% naar ruim 108 miljoen euro en bedragen in 2024 gemiddeld 3,54% van het loon. In 2023 was dit nog maar 3,44% en in 2020 maar 2,80%.

Hogere rente wordt zichtbaar

De periode van negatieve rentes is alweer een tijdje voorbij. De terugkeer naar een min of meer normaal intrestniveau sijpelt ook in de gemeentelijke jaarrekeningen door. Voor de uitstaande leningen steeg de gemiddelde rente die de Vlaamse gemeenten en OCMW's betaalden naar 2,77%, een fractie hoger dan de 2,69% van 2023. Aan de kant van de beleggingen was de stijging wel forser, van 0,97% in 2023 naar 1,47% in 2024. Dat is ook niet abnormaal. Lokale beleggingen zijn veel rentegevoeliger dan de meeste leningen die gemeenten en OCMW's aangaan.

Budgettair is het effect van de renteverhoging verwaarloosbaar, want de intrestuitgaven maakten in 2024 net als een jaar eerder 1,55% uit van de lokale exploitatie-uitgaven. Uiteraard speelt hier ook het feit dat de uitstaande schulden zo goed als stabiel bleven. Het aandeel van de inkomsten uit beleggingen steeg van 0,22 naar 0,32% van de exploitatie-ontvangsten en dat ondanks een lichte daling van de beschikbare thesaurie.

Laatste bijwerking 16 juli 2025 op basis van 299 van de 300 jaarrekeningen 2024.