De State of the Union is de jaarlijkse beleidsverklaring van de Europese Commissievoorzitter, waarin ze terugblikt op het afgelopen jaar en de grote lijnen voor het komende jaar schetst.
Geopolitiek centraal
In haar State of the Union-speech(opent nieuw venster) 2025 legde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen sterk de nadruk op de geopolitieke uitdagingen. Dit jaar lag de klemtoon op Oekraïne en Gaza. De oorlogen en spanningen buiten de Europese Unie zetten Europa onder druk en vertalen zich naar meer aandacht voor defensie en competitiviteit. Von der Leyen sprak over de noodzaak van een Europa dat zichzelf kan verdedigen en weerbaar is tegen buitenlandse druk. Voor lokale besturen betekent dit dat veel Europese middelen en beleidsaandacht de komende jaren richting veiligheid en defensie zullen gaan.
Competitiviteit en circulaire economie
Naast defensie werd competitiviteit een sleutelwoord. De Commissie wil de Europese economie veerkrachtiger en competitiever maken. Daarbij wees von der Leyen ook op de circulaire economie als motor voor innovatie en werkgelegenheid. Voor lokale besturen opent dit kansen: projecten over hergebruik, repareerbaarheid en deeleconomie of circulaire bedrijventerreinen en lokale samenwerking met bedrijven sluiten goed aan bij deze prioriteit.
Sociale accenten: wonen en armoede
Ondanks de geopolitieke focus besteedde von der Leyen aandacht aan sociale thema’s. Betaalbare huisvesting en armoede terugdringen werden expliciet vermeld. Ze kondigde daarbij geen nieuwe maatregelen aan, maar het feit dat deze thema’s hun plaats vonden in de toespraak benadrukt hun belang voor de Commissie. Voor lokale besturen, die dagelijks met deze uitdagingen geconfronteerd worden, is dit een belangrijk signaal.
De Commissie spreekt van een pan-Europees investeringsplatform voor betaalbare en duurzame huisvesting. In kader van het cohesiebeleid wordt voorgesteld om de regels te versoepelen, zodat lidstaten meer flexibiliteit krijgen om Europese middelen in te zetten voor huisvesting. Voor lokale besturen is dit relevant: het opent mogelijkheden om samen met nationale en Europese partners extra financiering te mobiliseren voor projecten die inspelen op betaalbare en klimaatvriendelijke huisvesting.
Klimaat: weinig aandacht
Klimaatverandering kwam nauwelijks aan bod. Net nu verschillende lokale besturen volop investeren in klimaatneutraliteit en klimaatadaptatie, is dat een gemiste kans. Als we willen vermijden dat de klimaatcrisis uitmondt in een sociale crisis, zullen er enorme investeringen nodig zijn. Lokale besturen kunnen hier een cruciale hefboom zijn, maar daarvoor blijft sterke Europese steun essentieel.
De European Green Deal is geen afzonderlijke prioriteit meer. Klimaat en duurzaamheid zijn verspreid over andere prioriteiten, zoals sustainable prosperity and competitiveness en sustaining quality of life. Daartegenover staat dat defensie en veiligheid hoger op de prioriteitenlijst komt te staan. Dat onderstreept dat de focus op geopolitiek en strategische autonomie niet tijdelijk is, maar structureel ingebakken in het Europese beleid. Voor lokale besturen betekent dit dat ze zich moeten voorbereiden op een Europa waarin veiligheid en weerbaarheid meer sturend zullen zijn voor de agenda.
Interne markt en aanbestedingen
Von der Leyen sprak ook over het versterken van de interne markt. Wat dit precies zal betekenen voor regelgeving rond staatssteun en overheidsopdrachten is voorlopig onduidelijk. Opvallend was haar pleidooi voor een ‘made in Europe’-criterium bij aanbestedingen. Voor lokale besturen kan dit gevolgen hebben bij de gunning van opdrachten en de samenwerking met leveranciers.
Voor meer concrete informatie over de plannen van de Commissie is het nu wachten op de publicatie van het werkprogramma voor 2026. Dat zou volgens de huidige verwachtingen eind oktober kunnen verschijnen.
