Raadsvoorzitter: veel meer dan een ceremoniële functie

Gemeenteraadsvoorzitters in Vlaamse steden en gemeenten willen ‘hun’ raad optillen tot een spil van de lokale democratie. Betrokkenheid en wederzijds respect zijn hiervoor de sleutels. Bovendien willen ze de inwoners overtuigen van het belang van het democratische systeem. Dat doen ze onder meer door zo neutraal en onafhankelijk mogelijk op te treden, maar ook door volop nieuwe ideeën te testen.

‘Als voorzitter wil ik een actieve rol opnemen, de raad meer zichtbaarheid geven en uitdragen hoe hij werkt. Ook op andere inspraakmomenten wil ik de gemeenteraad meer naar de voorgrond brengen,’ zegt Jeremie Vaneeckhout, de gemeenteraadsvoorzitter van Anzegem. Vincent Van Quickenborne hoopt dat meer raadsleden in Kortrijk tijdens de zitting tussenkomen, dat de lokale pers meer aandacht aan de raad besteedt en de interesse van de bevolking toeneemt. ‘Het zou ook fijn zijn als de oppositie zegt dat de gemeenteraad goed functioneert en dat zij zich gerespecteerd voelt. Dat is een indicatie van een goed werkende gemeenteraad.’

Meer dan een vergadering voorzitten 

Niet in elke stad of gemeente is de gemeenteraadsvoorzitter zo’n nationale coryfee als in Anzegem of Kortrijk. Anneke Gobeyn is in Maldegem eerder wel schepen geweest. Nu is ze voor het eerst raadsvoorzitter. Voor haar is het nog zoeken wat kan en mag. ‘Er staat alleen beschreven dat je de agenda opstelt en de raad voorzit. In werkelijkheid is het veel meer. Alles in verband met het huishoudelijk reglement en de deontologische code valt onder je bevoegdheid en je moet alle aktes ondertekenen.’

Voor Greet Dekkers is het haar tweede beleidsperiode als voorzitter van de Lilse gemeenteraad. ‘Ik voel me nu meer zelfverzekerd, ik heb heel veel gehad aan de VVSG-vergaderingen met de andere raadsvoorzitters. Omdat ik zes jaar geleden nieuw was en met een nieuwe ploeg aantrad, heb ik toen weinig eigen accenten gelegd. Nu in oktober heb ik met de algemeen directeur het huishoudelijk reglement herschreven.’ Koen Ringoot beseft dat hij in de gemeenteraad van Koksijde de wanorde moet vermijden en iedereen op een neutrale wijze de kans moet geven om zijn of haar zeg te doen, voorstellen te expliciteren en amendementen in te dienen. ‘Ik neem de voorbereiding op me en zorg samen met de algemeen directeur dat technisch alles correct verloopt.’

Walter Duré was tussen 2007 en 2013 al een keer gemeenteraadsvoorzitter in Mortsel, maar de tijden veranderen snel: ‘De secretaris is een algemeen directeur geworden en in plaats van op papier gebeurt nu alles digitaal. Ik kan geen opmerkingen meer in de rand maken of iedereen ziet het meteen en uiteraard kan ik ook niet in de teksten werken. Het is niet vergelijkbaar. Al wil ik wel opnieuw de brug zijn tussen het college en alle raadsleden. Na afloop kreeg ik van de oppositie te horen dat ik echt de voorzitter van iedereen was, dat was het schoonste compliment.

Zes jaar geleden was er in Gent voor het eerst een apart voorzitterschap. De voorzitter en ondervoorzitter hebben toen samen een werkwijze ontworpen, ze worden bijgestaan door een medewerker en de sterke dienst bestuursondersteuning. Nu is Rudy Coddens de raadsvoorzitter. ‘Elke gemeenteraad begint met een verwelkoming en een korte mededeling van de algemeen directeur. Nadien is het in Gent de gewoonte om twee uur lang interpellaties te houden. Dat is een echt politiek debat.

Soms zijn er meerdere vragen over één thema en die behandelen we dan samen in plaats van vraag na vraag. Zo’n themadebat, of actualiteitsdebat, duurt ook twee uur, ik leid dat dan in goede banen. Je moet opletten of alles integer en correct gebeurt, je moet mensen soms “sturen” of aanspreken, zowel bij de oppositie als de meerderheid. En je moet onafhankelijkheid uitstralen, ook al behoor je zelf tot een politieke fractie.’ Daarom antwoordt Water Duré in Mortsel niet op politieke vragen en zal hij, op dat moment als voorzitter, de coalitie niet verdedigen.

Al 25 jaar is Lukas Jacobs burgemeester van Kalmthout en al even lang voorzitter van de gemeenteraad. ‘Ik heb er nooit commentaar op gekregen, het is organisch zo gegaan. Ik slaag erin om de raad goed te laten verlopen, transparant, respectvol, door iedereen in zijn waarde te laten en toch kordaat te vergaderen. Er is ruimte voor vragen, voor woord en wederwoord. Op een dergelijke manier kan iedereen aan bod komen. 

Over de partijgrenzen heen is er een consensus over deze manier van vergaderen.’ Als ik wil zeggen dat het toch twee verschillende functies zijn, is hij me met zijn antwoord voor: ‘Als burgemeester heb ik minstens 29 dagen per maand veel zeggenschap, op één avond vergeet ik dat, dan heeft de gemeenteraad het voor het zeggen.’

In Koksijde houdt Koen Ringoot eraan de raadsleden te doen nadenken over hun taak. ‘Voor elke zitting spreek ik een wens of wijsheid uit, zoals laatst “Ik wens u het unieke talent toe om te durven twijfelen aan uzelf” van de Duitse filosofe Hannah Arendt.’ Rudy Coddens kijkt in Gent vooral strikt toe op de vraaghygiëne: ‘Tijdens de gemeenteraad, de vijf commissies ter voorbereiding van die raad of de bijzondere commissies over intercommunales of de ombudsvrouw, hebben raadsleden drie mogelijkheden tot vraagstelling en ze kunnen een voorstel van raadsbeslissing of motie indienen.

Het is mijn opdracht de vraaghygiëne in het oog te houden. Vragen naar gegevens zijn volgens ons huishoudelijk reglement geen mondelinge maar schriftelijke vragen. In het vragenuurtje, dat de gemeenteraad voorafgaat, mogen vragen trouwens maar maximaal twee minuten duren, net zoals de antwoorden van de schepenen of de burgemeester, daarna kan de vraagsteller nog een repliek van een minuut geven. 

Als je de vraag niet in die tijdspanne kunt stellen en beantwoorden, keur ik ze niet ontvankelijk.’ Schriftelijke vragen moeten in Gent binnen een termijn van tien dagen zijn beantwoord. ‘Maar is het een heel uitgebreide vraag, dan kan de burgemeester of bevoegde schepen uitstel vragen, met de uitleg erbij waarom. Zo is onze schepen van Mobiliteit nu overstelpt met vragen, er zijn er nog minstens twintig in behandeling. Het is ook mijn taak om op te treden als raadsleden klachten hebben en als het huishoudelijk reglement niet wordt gerespecteerd.’

De raadswerking verbeteren

Ook in het huishoudelijk reglement van Lille worden de mondelinge vragen en variapunten nu duidelijker afgelijnd. Kortrijk kent strikte tijden voor interpellaties of voorstellen tot beslissing. ‘Zo komen er meer mensen aan bod en wordt het geen oeverloos debat,’ zegt Vincent Van Quickenborne. ‘Ook de leden van de meerderheid kunnen vragen stellen aan het college, en de schepenen en de burgemeester moeten binnen de opgelegde tijd antwoorden. Die tijdsdruk is relatief nieuw, het werkt goed. Er klinkt een korte buzzer als iemand te lang praat.’

Jeremie Vaneeckhout geeft in Anzegem de schepenen niet het eerste woord, maar eerder de oppositie. ‘Ik wil niet het college verzwakken, maar een sterke gemeenteraad helpt tegen een tunnelvisie bij het college. Ik probeer dat goed in de gaten te houden, want ik wil de voorzitter van alle raadsleden zijn. Als een schepen meteen alle informatie geeft, bestaat de kans dat hij of zij het debat doodslaat door een overaanbod aan informatie of door zijn/haar autoriteit.’ Schriftelijke vragen zijn nieuw in Anzegem. Bewust wordt het antwoord niet meteen naar alle raadsleden gestuurd. ‘Dat stimuleert mensen niet om zelf dossiers op te bouwen,’ zegt Jeremie Vaneeckhout. ‘Nu krijgt het raadslid eerst zelf het antwoord, zodat hij ermee aan de slag kan.’

Om als vraagsteller de pers te kunnen halen bezorgt Kortrijk het antwoord eveneens eerst aan het raadslid. ‘Stel dat je als raadslid een interessante vraag stelt over mobiliteit, dan kun jij de pers het eerst informeren. Dat is een interessante manier om als gewoon raadslid in de pers te verschijnen,’ zegt Vincent Van Quickenborne die vormingssessies voor alle raadsleden wil organiseren, zodat ze goede sprekers worden in het openbaar. ‘Mensen die echt uit het hart of de buik spreken. 

Als je dat niet doet, verslapt de aandacht, ook bij het publiek en de pers.’ Door de nieuwigheden merkt hij nu al meer persaandacht. ‘Er worden in de lokale pers voorbeschouwingen gemaakt voorafgaand aan de gemeenteraad. En er is intussen elke maand een lokale bevraging aan de Kortrijkse burgers. De raad leeft dus meer dan ooit.

Voor een sterkere raad werkt de Kalmthoutse burgemeester hard aan de betrokkenheid van de raadsleden: ‘Raadsleden die los van de raad vragen stellen, worden op hun wenken door de administratie bediend, ook al moeten de medewerkers er veel tijd insteken.’ Voor Lukas Jacobs is dit transparantie. ‘Onlangs hebben we net zoals vorige keer aan het begin van de beleidsperiode een speeddate gehouden, aan twaalf tafels zaten twee à drie mensen van elke dienst en acht minuten lang mochten de gemeenteraadsleden per twee naar deze mensen luisteren over hun taken. In deze strakke regie zagen alle diensten alle mandatarissen. Dit verhoogt zeker ook de betrokkenheid.’

In Mortsel organiseerde de algemeen directeur zo’n speelse avond samen met het projectteam. Walter Duré streeft ernaar om over zes jaar met een team te staan dat samen het goede wil voor Mortsel. ‘Niet oppositie tegen meerderheid, maar een raad waar iedereen goed met elkaar overeenkomt. Uiteraard hebben we andere opvattingen, maar mijn doel is de gelijkwaardige dingen naar boven te halen door verbinding.’

Inspiratie uit de parlementen

Net zoals in de Kamer zitten de raadsvoorzitters in veel gemeenten ook het bureau van de fractievoorzitters voor, soms aangevuld met de algemeen directeur. In Mortsel en Anzegem komt dit bureau een paar keer per jaar samen, onder meer om het huishoudelijk reglement op te stellen, de mandaten in de intercommunales te verdelen of om nieuwe ideeën te lanceren. Zo zal in Anzegem de gemeenteraad jaarlijks samenkomen met de adviesraden om de uitdagingen of knelpunten te bespreken. 

In Kalmthout was er recent overleg met de fractievoorzitters in verband met afspraken over mandaten in intercommunales. Ook het huishoudelijk reglement komt op dat forum ter sprake, en eventuele andere dossiers als dat nodig is. In Maldegem staat zo’n overleg op de planning. In Kortrijk komt het bureau bijna maandelijks bijeen om de gemeenteraad voor te bereiden en een aantal praktische zaken af te spreken. In Gent gebeurt dit elke maand. Rudy Coddens: ‘We leggen dan de commissies vast of bespreken praktische zaken van de fracties zoals de ondersteuning van hun werking. 

Hiervoor hebben we een budget. Soms kunnen we enkele keren per legislatuur een commissie op verplaatsing houden over een thema. In de vorige bestuursperiode was dit studentenhuisvesting. Hiervoor is dan extra praktische en inhoudelijke voorbereiding nodig.’ Ook Walter Duré hoopt in Mortsel commissies op verplaatsing te organiseren. ‘Ik denk aan een school die aan verbouwing toe is. Als je daar ter plaatse vergadert, zie je beter wat de plannen inhouden, het geeft een ander gevoel dan in de raadzaal. Achttien jaar geleden hebben we twee keer vergaderd bij een intercommunale die ons ter plaatse heeft rondgeleid. Dat wil ik graag herhalen.’

Dit najaar wil Vincent Van Quickenborne een experiment houden met de tegenvraag. ‘Je kunt het vergelijken met de Blue Card van het Europees Parlement. Als een raadslid een vraag of interpellatie aan het college stelt, is dat dikwijls eenrichtingsverkeer, we willen een debat tussen de raadsleden en daarom mag een ander raadslid een tegenvraag stellen of iets ertegenin brengen of opwerpen. Als dit experiment lukt, komt deze werkwijze in het huishoudelijk reglement.’

Politieke interesse wekken bij de bevolking 

Sinds haar eerste raadszitting als voorzitter licht Anneke Gobeyn alle agendapunten van de Maldegemse agenda even toe. ‘Waarover gaat het, welke organisatie betreft het? Vroeger vernoemde de voorzitter meestal enkel de titel, dan was er al dan niet een discussie gevolgd door de stemming. Het publiek wist amper waar het over ging. Volgens de oppositie praat ik te veel, maar de inwoners reageren heel positief. Ik blijf het dus doen.’ Ook Rudy Coddens wil als gemeenteraadsvoorzitter de Gentenaar meer bij de politiek te betrekken. ‘Daarom kunnen Gentenaren Te Gast zijn op de gemeenteraad. Naast het publiek bij de zittingen kunnen dertig mensen zich maandelijks inschrijven als Te Gast.

Twee raadsleden ontvangen hen een uur voor de gemeenteraad, dus om 18 uur, voor een korte uitleg bij een broodje en een drankje. Zelf kom ik, of de ondervoorzitter, goedendag zeggen en hen oppikken om naar de raadzaal te gaan. Ze volgen een deel van de gemeenteraad zoals het actuadebat en dan is er iemand beschikbaar om hen in het gemeentehuis rond te leiden.’ Daarnaast zal Rudy Coddens contact opnemen met scholen, ouderenorganisaties, maar ook met organisaties waar armen het woord voeren om hen het belang van de lokale democratie uit te leggen en toe te lichten hoe zij als burgers hun stem kunnen laten horen door een punt op de agenda te zetten of een voorstel in te dienen. 

In Anzegem hebben nog maar weinig mensen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om punten te agenderen. ‘We willen dit meer bekend maken en verenigingen of inwoners de mogelijkheid geven om een verzoekschrift in te dienen dat ze niet per se moeten toelichten maar wel kunnen agenderen, zodat de gemeenteraad erover kan debatteren, net zoals dat in het Vlaamse Parlement gebeurt,’ zegt Jeremie Vaneeckhout die de band tussen gemeenteraad en bevolking wil aanhalen door dorpsraden te installeren in de zeven kernen van Anzegem.

Net zoals in veel steden en gemeenten kijken weinig mensen naar de live streaming van de gemeenteraad. In Anzegem wordt het wel gebruikt in de communicatie. Jeremie Vaneeckhout ziet nog potentieel: ‘Het is kwestie de agenda’s boeiend te maken en inwoners de kans te geven op mondelinge en schriftelijke vragen, zodat er over belangrijke keuzes een democratisch debat komt.’ 

Om ervoor te zorgen dat het publiek in Kortrijk op afstand, op gsm of computer, beter kan volgen, wil Vincent Van Quickenborne laten investeren in een systeem met camera’s die automatisch op de sprekers inzoomen en die het resultaat van de telling weergeven. ‘Nu kijken er zo’n veertig mensen, dat aantal moet omhoog, ik hoop op honderd tot 150 kijkers. Dat is van belang, want de gemeenteraad is het lokale parlement dat controle op het college moet uitoefenen en voorstellen indienen.’ Dit systeem werkt al enkele maanden zo in Maldegem, de mensen thuis kunnen ook de powerpoints volgen, wat wel enige multitasking vergt van voorzitter Anneke Gobeyn.

Net zoals in 2013-2018 wil Vincent Van Quickenborne opnieuw gemeenteraden op locatie. ‘Kortrijk telt zeven deelgemeenten en een aparte wijk die we allemaal één keer tijdens de legislatuur fysiek willen bezoeken. Normaal begint de gemeenteraad om 19 uur, maar dan zijn we al om 18 uur in het lokale ontmoetingscentrum. Het college stelt de plannen voor die wijk of dat dorp voor, de raadsleden reflecteren en de bewoners kunnen reageren.’

Meer tijd dan je denkt 

Walter Duré is in Mortsel gauw twintig uur bezig met het voorbereidende leeswerk, de samenkomst met het college voor het opstellen van de agenda, het voorbereiden van de raadscommissie en de bijeenkomsten met de fracties. De Maldegemse verpleegkundige Anneke Gobeyn zit een dag per maand samen met het college om de agenda op te stellen en de gemeenteraad voor te bereiden. ‘Op de dag van de gemeenteraad komt er van alles bij en tussendoor moet ik regelmatig even komen tekenen. 

Als je het goed wilt doen, steek je er veel tijd in.’ Dat ondervindt ook Greet Dekkers die daarom parttime werkt. ‘Het is een hele dure hobby. Het mandaat is onderbetaald. Maar ik pleit vooral voor een betere regeling, een mandaat tussen het raadslid en het schepenambt. Je zou meer uit de raad kunnen halen, als je als voorzitter meer betrokken bent en alle colleges kunt volgen, maar dat moet gecompenseerd worden.’ Na 21 jaar schepenambt is de 65-jarige Rudy Coddens nu met schepenpensioen. ‘Het voorzitterschap behelst meer dan enkele uren per week. Elke dag komen er vragen van raadsleden binnen, de medewerker volgt op, maar belt mij om de knopen door te hakken.’ 

Het werk verloopt in golven. ‘Vooral de aanloop naar de gemeenteraad en de gemeenteraad zelf is zeer intens. In Gent duurt de gemeenteraad bijna altijd twee avonden, we beginnen om 19 uur, de eerste avond probeer ik om 23 uur te stoppen, de tweede avond beginnen we aan de vragen die de eerste avond nog niet zijn beantwoord en doen we door tot het einde, en dat kan soms zeer laat zijn. Daarna komt de nazorg. 

Het is een luxe dat ik op pensioen ben. Mijn voorgangers en de huidige ondervoorzitter Zeneb Bensafia werken voltijds, dat was en is niet altijd evident. Zonder medewerker is het waarschijnlijk niet te doen. Er wordt veel meer van een voorzitter verwacht dan het voorzitten van de vergadering. Vooral als je iedereen in de raad mee wilt en meer burgerparticipatie wilt, moet je veel meer doen.’–