Ook dierenwelzijn maakt goed lokaal beleid

Lokaal - editie december | 2024 

Lokaal beleid is belangrijk in het leven van duizenden dieren. Wat betreft dierenwelzijn geven gemeenten uitvoering aan Vlaamse regelgeving. Maar ook los daarvan komt dierenwelzijn steeds hoger op de agenda van lokale besturen te staan, niet het minst omdat het thema ook voor burgers aan belang lijkt te winnen. Zo blijkt ook uit het recentste onderzoek van dierenrechtenorganisatie GAIA, waaraan ruim de helft van de gemeenten in Vlaanderen (en België) deelnam. Lokaal vroeg duiding en commentaar bij GAIA zelf en bij drie lokale besturen die hoog scoren qua diervriendelijk beleid.

‘De resultaten van ons gemeentelijk onderzoek laten positieve trends zien,’ zegt Simcha Nyssen, deskundige lokaal beleid dierenwelzijn voor GAIA, dat tegelijk zijn memorandum met actiepunten voor een diervriendelijke gemeente publiceerde (zie kader). ‘Veel gemeenten hebben tijdens de laatste bestuursperiode maatregelen ingevoerd. Liefst 84% van de lokale besturen die deelnamen, geeft aan dat ze intussen in hun politiezone over een deskundige dierenwelzijn beschikken. 78% verbiedt burgers om zelf vuurwerk af te steken. 

Vrijwel alle gemeenten hebben werk gemaakt van sensibilisering betreffende dierenwelzijn, 79% voorziet in beschutting voor zwerfkatten, en almaar meer besturen zorgen voor een volwaardig plantaardig voedselaanbod in kantines of op recepties. In de praktijk blijft er natuurlijk ruimte voor verbetering, bijvoorbeeld wat betreft de consequente opvolging en sterilisatie van zwerfkatten. Zeker is dat dierenwelzijn een groeiend draagvlak geniet bij zowel burgers als beleidsmakers, deze laatsten gaan er enthousiast mee aan de slag. We zien dat een groeiend aantal schepenen en burgemeesters de bevoegdheid opneemt, ook al blijft het soms bij goede intenties die zich niet vertalen naar de praktijk. Anderzijds zijn gemeenten die minder scoren op onze vragenlijst, niet per se ook slechte leerlingen. 

Soms is het bijvoorbeeld de eerste keer dat ze de bevoegdheid opnemen, boeken ze vooruitgang maar staan ze nog niet waar ze naartoe willen evolueren.’ De huidige top tien van meest diervriendelijke Vlaamse gemeenten volgens het GAIA-onderzoek bevat lokale besturen in alle maten en gewichten; we vinden er achtereenvolgens Leuven, Mechelen, Oudsbergen, Aartselaar, Sint-Niklaas, Londerzeel, Denderleeuw, Brasschaat, Lubbeek en Oudenaarde.

Mensen, meer nog dan middelen 

Besturen die behalve in een strategisch plan voorzien in voldoende werkkracht en voldoende budget, scoren duidelijk beter. ‘Ingrijpen op het cateringaanbod van de gemeente kost niets extra, dat is dus laaghangend fruit,’ weet Simcha Nyssen. ‘Andere belangrijke zaken vragen wel bijkomend budget. Zo hebben de meeste gemeenten op papier wel een beleidsplan voor de wettelijk verplichte sterilisatie en castratie van zwerfkatten, maar blijft dat plan vaak dode letter, hetzij omdat er te weinig medewerkers zijn om meldingen efficiënt op te volgen, hetzij omdat er te weinig geld is.’ 

In Leuven prijst schepen Thomas Van Oppens zich gelukkig met het engagement van vrijwilligersverenigingen die hun schouders onder het zwerfkattenbeleid zetten, waarvoor ze van de stad ook middelen krijgen. ‘Onze stad heeft beslist te investeren in dierenwelzijnsbeleid,’ gaat hij voort. ‘Het gaat daarbij in de eerste plaats over mensen, mensen, mensen: zo hebben we een cordinator voor dierenwelzijn bij de stad, en een zogenaamde dierenflik bij de politie. 

Daarnaast hebben we op een aantal vlakken reglementair ingegrepen: dieren die rondjes lopen op kermissen, dat kan bijvoorbeeld niet meer, en de verkoop van dieren op de jaarmarkt hebben we stopgezet.’ Alles samen slaagt Leuven er volgens de schepen in om ver te springen zonder buitensporige budgetten in te zetten. Eén pijnpunt is het ontbreken van opvangplaats zoals een dierenasiel in de regio. ‘Dat kost geld, dat noch de Vlaamse, noch de provinciale overheid verstrekt,’ aldus Thomas Van Oppens. ‘In andere regio’s kunnen opvangplaatsen bogen op vrijwilligers en giften. We hopen in de toekomst een dierenasiel te kunnen inrichten in overleg met de buurgemeenten.’

Ook in Aartselaar vormt een goed samenspel tussen de bevoegde schepen, een gemotiveerde ambtenaar en een contactpersoon bij de politie de ruggengraat van het lokale dierenwelzijnsbeleid. ‘Met middelen heeft het al bij al weinig te maken,’ stelt schepen Bart Lambrecht. ‘Een contraceptieve duivenkorrel kost natuurlijk wel een paar duizend euro’s per jaar, maar we zijn er zo wel op een diervriendelijke manier in geslaagd om de duivenpopulatie in de gemeente terug te brengen tot een kwart van wat ze vroeger was.’ 

Onder de verwezenlijkingen van de voorbije bestuursperiode noemt Bart Lambrecht onder meer de succesvolle overstap naar diervriendelijke vuurwerken, zowel op evenementen als bij particulieren. ‘De knallen zijn nu veel minder luid, en op publieke evenementen koppelen we met muziek het visuele aan het auditieve, dat werkt echt goed.’ Aartselaar zorgde ook voor een primeur door hondenzwemmen te organiseren in een oud zwembad, daags voor de afbraak ervan. Het initiatief oogstte groot succes en kent nu navolging in andere gemeenten, waar hondenzwemmen bijvoorbeeld ook kan aan de vooravond van de grote zomerschoonmaak van het zwembad. ‘Zulke zaken kosten niet veel geld, zijn plezant en maken dat je toonaangevend wordt,’ aldus nog Bart Lambrecht.

Communicatie en samenwerking 

Dierenwelzijnsbeleid heeft alles te winnen bij goede communicatie en coördinatie tussen de verschillende lokale actoren. Dat bevestigen ook onze gesprekspartners. Toen het landelijke en groene Oudsbergen in 2019 als eerste Limburgse gemeente een volwaardig dierenactieplan opstelde, deed het dat meteen samen met alle mogelijke partners die in aanraking komen met dieren. Er kwam een dierenpolitie en een meldpunt. Marco Goossens, toen als schepen bevoegd voor dierenwelzijn, haalde naast GAIA het bekende plaatselijke Natuurhulpcentrum erbij en het lokale Felixproject dat zich ontfermt over zwerfkatten, maar ook de landbouw- en de jachtsector. ‘Dierenwelzijn is heel belangrijk voor Oudsbergen,’ legt hij uit.

‘We zijn de gemeente met haast het meeste natuur van heel Vlaanderen, waar de wolf als eerste is teruggekeerd na 150 jaar, en waar een veertigtal beverkoppels wonen. Tegelijk zijn we een landbouwgemeente met ruim zeventig bedrijven die leven van veeteelt. We staan dus voor flink wat lastige kwesties om natuur, mens en dier samen te laten leven.’ Alle aspecten van het gemeentelijk dierenwelzijnsbeleid in overeenstemming brengen met de speerpunten van GAIA is moeilijk, maar Oudsbergen doet zijn best. ‘We proberen de lokale jachtpraktijk hier te verzoenen met het landbouwbedrijf. Zo ondersteunen we jagers om de opruiming van kadavers snel en ordelijk te doen gebeuren, om de overdracht van ziektes zoals varkenspest te voorkomen. We helpen ook met de ophaling van slachtafval.

Je moet weten dat we een aanzienlijke populatie wilde everzwijnen hebben. Die beheren en controleren houdt ook in dat er wekelijks gemiddeld vijf evers worden afgeschoten.’ Voor GAIA zijn jacht en diervriendelijkheid principieel met elkaar in tegenstrijd. Wat betreft de beheersing van wildedierenpopulaties wijst Simcha Nyssen nog op de winst die te halen valt uit doorgedreven preventie. ‘Zo hangt de grootte van het rattenbestand van een gemeente sterk samen met de aanwezigheid van huisvuil op straat als open buffet voor knaagdieren,’ zegt ze. 

‘Volgens een Nederlandse studie zouden preventieve maatregelen, zoals huisvuil in meer gesloten recipiënten en kort voor ophaling aanbieden, de rattenpopulatie al met 62 procent kunnen doen dalen zonder dat je aan doden hoeft te denken. Huisvuil trekt overigens ook everzwijnen aan. Als innovatieve manier van diervriendelijke beheersing wordt momenteel gewerkt aan mogelijke contraceptiva voor ratten en everzwijnen, een strategie die bij duivenpopulaties al succesvol is gebleken.

Sociale dimensie 

Problemen met dieren zijn vaak verweven met sociale kwesties. Leuven ondernam op dat vlak meerdere acties. Thomas Van Oppens: ‘Voor mensen die het sociaal moeilijk hebben, bieden we bijvoorbeeld ondersteuning om hun kat te laten steriliseren. En we organiseerden een zogenaamde plusbaasjeswerking, waarbij mensen gaan wandelen met een huisdier van iemand die daarvoor de tijd mist. Ook de dierenbegraafplaats die we in Leuven hebben ingericht, past in het sociale kader. Besef immers dat voor heel veel kinderen de dood van een huisdier het eerste contact met de dood is. 

Het is belangrijk om daar als maatschappij aandacht aan te schenken.’ Een plusbaasjesproject hebben ze ook in Aartselaar. Daar is verder een pop-up-hondenweide geopend op een stuk grond waar de komende twee jaar niet wordt gebouwd. ‘Dat gebeurde in overleg met de eigenaar,’ zegt Bart Lambrecht. ‘We merken dat dat op die plek ook tot meer sociale controle leidt.’ Minder aangenaam, maar niet minder relevant is dat huisdieren een signaalfunctie hebben voor intrafamiliaal geweld. ‘Waar agressie binnen het gezin voorkomt, zijn de dieren in dat gezin er dikwijls ook slachtoffer van,’ geeft Simcha Nyssen aan. ‘Omgekeerd komen we via de vaststelling van speciale verwondingen bij dieren door dierenartsen meermaals uit bij gevallen van huiselijk geweld. Een goed informeel contact met de politie laat toe om dat beter op te volgen.’ 

Geen reden om het niet te doen 

‘Er zijn op het gebied van dierenwelzijn veel goede initiatieven genomen en veel lokale besturen zijn goed bezig,’ vat Simcha Nyssen samen. ‘Met de resultaten van onze bevraging en met ons memorandum krijgen gemeenten instrumenten in handen om hun dierenwelzijnsbeleid te evalueren en verder te verbeteren.’ Vanuit Aartselaar besluit Bart Lambrecht dat gemeenten weinig excuses hebben om niet met dierenwelzijn bezig te zijn. ‘Je kunt op dat vlak heel veel doen met weinig of soms zelfs geen middelen. Ik ervaar dat veel mensen dierenwelzijn belangrijk vinden. Voor de andere bevoegdheden die ik heb, krijg ik dikwijls niet de positieve feedback die ik voor dierenwelzijn wel krijg. Ik kan mijn collega-bestuurders alleen maar aanraden om er effectief werk van te maken.’ —