7,8% van de Vlaamse bevolking loopt een armoederisico. Sociale uitsluiting heeft aanzienlijke gevolgen, in de eerste plaats voor de getroffen individuen maar ook voor de ruimere samenleving. Om armoede effectief te bekampen zijn zowel centraal als lokaal doeltreffende maatregelen nodig. Lokale besturen vervullen door hun nabijheid en verbindende capaciteiten een cruciale rol in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting. Ze zijn niet alleen verantwoordelijk voor de uitvoering van centraal vastgestelde maatregelen, maar ook voor het uitrollen van beleid dat betrekking heeft op alle aspecten van het leven. Ze fungeren als de ogen en oren van de gemeenschap, waarbij ze signalen van sociale uitsluiting opvangen en de coördinatie kunnen bieden om deze uitdagingen aan te pakken.
Hoewel Vlaanderen in vergelijking met andere Europese landen relatief goed scoort op het vlak van kinderarmoede, is er ook hier een groep kinderen die essentiële zaken mist zoals nieuwe kleren, eens thuis vrienden kunnen uitnodigen enz., of die deel uitmaken van een huishouden met achterstallige betalingen. Opgroeien in armoede zorgt bij kinderen op korte termijn voor stress en een laag welbevinden, op middellange termijn kan het effecten hebben op de schoolprestaties en leiden tot probleemgedrag. Op lange termijn kan kinderarmoede leiden tot verhoogde kans op (generatie)armoede en sociale uitsluiting. Wanneer deze gepaard gaat met (digitale) laaggeletterdheid is het effect nog groter.
Lokale besturen doen inspanningen om uitdagingen integraal aan te pakken en zo de levensomstandigheden en kansen van mensen en kinderen in armoede te verbeteren.
Lege brooddozen, vervroegde schooluitval, anderstalige nieuwkomers, lerarentekort, school-achterstand (ook door lange zomervakanties), psychologische problemen bij kinderen, digitale ongeletterdheid, stijgende obesitas en daarmee samenhangende gezondheidsproblemen bij kinderen, gebrek aan sport- en zweminfrastructuur. Het zijn maar enkele van de vele uitdagingen waar scholen (en ouders) voor staan en die de ontwikkelings- en leerkansen van kinderen bedreigen. Scholen missen de hefbomen om die uiteenlopende problemen alleen aan te pakken.
Lokale besturen kunnen samen met de scholen op hun grondgebied de verschillende problematieken met een impact op de onderwijskansen van kinderen en jongeren tackelen, op voorwaarde dat ze meer en sterkere mogelijkheden krijgen om, samen met de scholen, een gediversifieerd en sterk flankerend onderwijsbeleid te voeren dat aangepast is aan hun lokale context en noden.
De samenleving is superdivers geworden. Dit uit zich op meerdere vlakken, zoals gezinsvormen, levensstijlen, levensbeschouwing, gender, leeftijd, capaciteit, seksuele geaardheid en etnisch-culturele identiteit. Door op zoek te gaan naar wat mensen bindt, naar een gedeelde toekomst, zorgen lokale besturen ervoor dat iedereen zich thuis voelt in de gemeente, met respect voor elkaars eigenheid. De lokale praktijk barst van de goede initiatieven om lokale diversiteitsuitdagingen om te buigen naar lokaal samenleven.
De afgelopen jaren hebben centrale overheden en allerlei semi-overheidsinstanties zich deels teruggetrokken. Dit heeft geleid tot minder kwaliteit van de dienstverlening en minder vertrouwen in de overheid. Dit zet druk op onze democratie. Lokale besturen willen, vanuit hun voordeel van nabijheid, het gezicht van de overheid zijn en zo een cruciale rol spelen in het herstel van dit vertrouwen. Daarnaast streven lokale besturen met hun eigen hulp- en dienstverlening naar het bereiken van de meest kwetsbare burgers. Ze verwachten dat andere overheden en instanties zich met dezelfde energie inzetten voor dit doel.
Voor het lokale sociale beleid is de regierol van lokale besturen van cruciaal belang. Het is hun taak om de hulp- en dienstverlening op lokale behoeften af te stemmen en de complexe problemen waarbij meerdere partijen betrokken zijn, te verhelpen. Hoewel lokale besturen vaak in staat zijn om problemen op te lossen via overleg en samenwerking, is er ook behoefte aan krachtiger sturende instrumenten wanneer overleg alleen niet volstaat.
Lokale besturen bieden opvangmogelijkheden, sociale ondersteuning en ontwikkelen een lokaal beleid om dak- en thuisloosheid te voorkomen en aan te pakken.
Werk is nog steeds de beste buffer tegen armoede, het hebben van een uitkering is ontoereikend om sociale uitsluiting te bestrijden Daarom wordt deelname aan de arbeidsmarkt, zowel in beschermde als niet-beschermde sectoren, beschouwd als een cruciaal middel tegen armoede en sociale uitsluiting.
De Vlaamse arbeidsmarkt kent diverse uitdagingen. Lokale besturen bundelen hun krachten met de VDAB en andere partners om hiervoor oplossingen te vinden, met als doel een werkgelegenheidsgraad van 80% te bereiken. Binnen deze missie nemen lokale besturen individuele opdrachten op, maar ook steeds vaker werken ze samen in partnerschappen, zowel met andere lokale besturen als met externe partners.
