In Vlaanderen leven naar schatting ruim 20.000 mensen zonder een eigen dak boven het hoofd. Het gaat om 14.068 volwassenen en 6.295 kinderen. De Vlaamse Regering wil werk maken van een nieuw actieplan tegen dak- en thuisloosheid. Het bestuursorgaan van de VVSG formuleerde enkele prioritaire aandachtspunten voor dit plan. Tegelijk schetsten we daarmee de krijtlijnen voor een beleid dat dak- en thuisloosheid structureel aanpakt.
Recht op wonen als fundament
Een beleid tegen dak- en thuisloosheid moet vertrekken vanuit het recht op wonen. Wonen is een grondrecht. Het moet het uitgangspunt zijn van elk toekomstgericht beleid dat mensen perspectief op een menswaardig bestaan biedt.
Een gedeelde verantwoordelijkheid: intersectoraal én interbestuurlijk
Dak- en thuisloosheid laat zich niet in één beleidsdomein vangen. Het kruispunt van armoede, wonen, welzijn en gezondheid vraagt om een samenhangende aanpak. Niet alleen de Vlaamse overheid, maar ook federale en lokale overheden hebben instrumenten en bevoegdheden. We vragen dan ook expliciet om het actieplan breed te verankeren: in samenwerking met andere bestuursniveaus en beleidsdomeinen.
Beleidsvoering op basis van cijfers
Een goede aanpak begint bij kennis van de realiteit. We pleiten voor een blijvende, wetenschappelijk onderbouwde en uniforme meting van dak- en thuisloosheid in Vlaanderen. De Vlaamse overheid moet blijvend investeren in periodieke tellingen en monitoring, en deze inspanningen uitbreiden om het beleid gericht te onderbouwen.
Lokale regie en ondersteuning van (bovenlokale) netwerken
Dak- en thuisloosheid is een complexe problematiek die vraagt om lokaal maatwerk. Het voorgaande globaal plan zette in op een bovenlokale netwerkstructuur, die van onderuit moesten groeien, maar het plan voorzag geen ondersteuning van die netwerken. De VVSG heeft dit idee van de netwerkaanpak altijd onderschreven en pleit voor financiële ondersteuning van die netwerken. We benadrukken dat lokale besturen, als regisseurs van het lokale armoede-, welzijns- en woonbeleid, ook binnen (boven)lokale netwerken hun sturende rol volwaardig moeten kunnen opnemen. Dat veronderstelt voldoende beslissingsruimte en structurele financiële ondersteuning, zodat ze kunnen inspelen op lokale diversiteit en specifieke behoeften. 'Voorwaardelijke middelen’ gebruiken als financieel instrument kan dit versterken. Zo kunnen middelen gekoppeld worden aan concrete doelstellingen en acties in de netwerken, afgestemd op de lokale context.
Preventie als hoeksteen
Voorkomen is beter dan genezen. De VVSG vraagt dat het actieplan preventie centraal stelt. Dat betekent onder andere woonproblemen vroegtijdig signaleren, uithuiszettingen, ondersteunende trajecten versterken. Preventie moet integraal worden meegenomen in alle relevante beleidsdomeinen.
Duurzame en woongerichte oplossingen
Een duurzame oplossing voor dak- en thuisloosheid is een stabiele woonplek. Niet altijd een klassieke woning, maar wel een vorm van wonen die past bij de noden en voorkeuren van de persoon. De principes van ‘housing first’ (woongericht, begeleiding indien nodig) kunnen hierbij leidend zijn.
Opvang blijft nodig
Ook al zetten we sterk in op preventie en duurzame huisvesting, opvang blijft noodzakelijk. Lokale besturen zijn hiervoor bevoegd, maar ze kunnen hier niet alleen voor instaan. De hoge kosten van opvang, noodwoningen en nachtopvang vragen om structurele steun van Vlaamse en federale overheden. Hierbij moet ook begeleiding in het vizier komen. Hierbij pleiten we ook voor een gebiedsdekkend en solidair systeem met voldoende financiering zodat dak- en thuislozen in hun eigen regio opgevangen kunnen worden.
Investeren in menskracht
Een ambitieus plan is slechts zo sterk als de mensen die het uitvoeren. Lokale besturen en partners in het veld hebben voldoende en duurzame personeelsinzet nodig. Begeleiding, opvang, preventie én de uitbouw van netwerken vragen om tijd en expertise. We vragen dan ook dat de Vlaamse overheid investeert in de capaciteit van lokale actoren, niet sectoraal, maar geïntegreerd en op maat van de noden in de regio.
Enkele meer concrete aanbevelingen
Vergroot het aanbod van sociale en betaalbare huurwoningen om het recht op wonen effectief waar te maken.
Werk een structureel beleid uit in plaats van telkens te werken via projectoproepen en tijdelijke – en dus onzekere – financiering.
Investeer in preventieve woonbegeleiding. Voorzie in voldoende structurele middelen voor lokale besturen en de hulpverlenende organisaties om een aanbod uit te werken met een tijdige ambulante begeleiding en ondersteuning voor mensen die hun woning dreigen te verliezen.
Zorg dat de uitstroom uit instellingen (zoals psychiatrie, gevangenis en jeugdzorg) niet leidt tot dak- en thuisloosheid. Investeer in overleg en afspraken tussen de sectoren (inclusief huisvesting en lokale besturen). Mensen mogen niet zonder voldoende nazorg en oog voor de woonsituatie ontslagen worden.
Ken de huurpremie sneller toe en werk ondertussen aan een bijsturing en hervorming van de huurpremie en -subsidie. (Kandidaat-) huurders moeten er sneller recht op hebben, ze moeten automatisch toegekend en verder uitgebreid worden.
