Gemeentelijk sensornetwerk voor luchtkwaliteitsmetingen
Een lokaal sensornetwerk voor luchtkwaliteit
Dit project had als doel om de nodige kennis te verzamelen om op een wetenschappelijk onderbouwde manier een sensornetwerk voor luchtkwaliteitsmetingen op gemeentelijk niveau op te zetten. Twee testcases vormden de basis om adviezen te geven over de technische haalbaarheid en de bruikbaarheid van de meetresultaten. Alle inzichten uit het project zijn gebundeld in een blauwdruk voor een gemeentelijk sensornetwerk. Die praktische tool helpt lokale besturen om zelf aan de slag te gaan.
Inhoud van deze pagina
Algemene gegevens
Dokter De Moorstraat 24-26
9300 Aalst
België
Wat is er gebeurd?
Project ontwikkelt een flexibel concept voor lokale sensornetwerken luchtkwaliteit
Het project heeft als doel een concept uit te werken voor een sensornetwerk dat luchtkwaliteit meet op het niveau van een gemeente of een kleine tot middelgrote stad. De toepassing van zo’n netwerk verschilt per lokaal bestuur. Daarom kozen de projectpartners voor een modulair systeem dat je kunt aanpassen aan de lokale noden.
Tijdens het project maakten ze een overzicht van mogelijke toepassingen en de bijhorende functionele vereisten. Ze betrekken daarbij ook andere gemeenten, zodat het uiteindelijke concept breed gedragen is.
Het project leverde vijf concrete resultaten op:
1. Lokale besturen bepalen samen de functionele vereisten
De projectgroep organiseerde twee workshops waarvoor ze verschillende steden en gemeenten uitnodigden. Zo verzamelden ze input over de toepassingen die lokale besturen met zo’n netwerk willen realiseren.
Ze stelden een overzicht op van de gewenste toepassingen, een soort ‘wishlist’, en koppelden daar concrete functionele vereisten aan. Denk aan zaken zoals de vorm van de sensorbox, energievoorziening, aantal en locatie van sensoren, verplaatsbaarheid, modulariteit, dashboard, onderhoud en kalibratie. Tot slot bepaalden ze welke toepassingen prioriteit krijgen bij de uitrol van een testcase.
2. Overzicht en evaluatie van beschikbare sensoren
De projectgroep onderzocht het huidige aanbod van sensoren via een markt- en literatuurstudie. Op basis daarvan stelden ze een multi-criteria-analyse op, waarin ze technische en financiële aspecten meenamen. Zo kwamen ze tot een praktische selectietool waarmee lokale besturen de meest geschikte sensoren kunnen kiezen op basis van hun noden.
3. Technische vereisten voor het netwerk in kaart gebracht
Het team maakte een overzicht van de netwerkvereisten. Dat omvat onder meer de energievoorziening en datacommunicatie van de sensoren, de netwerkarchitectuur en de manieren waarop je data kunt gebruiken of integreren in bestaande IT-platformen van lokale besturen.
4. Inzicht in wat burgers verwachten van communicatie en visualisatie
De projectgroep formuleerde de vereisten voor de visualisatietool en de communicatie naar burgers, op basis van de eerder verzamelde functionele vereisten. Ze organiseerden een online bevraging bij burgers uit deelnemende gemeenten en een workshop in Schoten. Zo kregen ze zicht op de verwachtingen van burgers over hoe meetresultaten gepresenteerd en gedeeld worden.
5. Testnetwerk toont mogelijkheden in realistische omstandigheden
Tot slot rolden ze een beperkt testnetwerk uit in real-life omstandigheden. Ze onderzochten het gebruiksgemak, de betrouwbaarheid en de kwaliteit van de gegevens. Daarnaast beoordeelden ze hoe informatie wordt verwerkt en weergegeven. Ook bekeken ze hoe lokale besturen de opgedane kennis kunnen gebruiken in hun beleid: wat doe je met de metingen en welke acties kun je eraan koppelen?
Waarom?
Lokale besturen meten luchtkwaliteit met eigen sensornetwerk
Zowel burgers als beleidsmakers maken zich zorgen over de luchtkwaliteit in hun gemeente. Meten is essentieel om daar correct op te reageren. Alleen met betrouwbare data kun je een onderbouwd beleid voeren, gerichte acties ondernemen én burgers informeren en sensibiliseren.
Behoefte aan fijnmazige data op lokaal niveau
De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) beoordeelt de luchtkwaliteit op basis van gegevens uit haar meetnet. Maar dat meetnet telt weinig meetstations en niet elke gemeente beschikt over een eigen meetpunt. Eerdere initiatieven, zoals de metingen met AirQmap (VITO, www.airqmap.com(opent nieuw venster)) in onder meer Sint-Niklaas en Kampenhout, toonden aan dat de luchtkwaliteit sterk verschilt binnen en tussen gemeenten. Lokale gegevens zijn dus cruciaal voor een doelgericht beleid.
Goedkopere sensoren maken fijnmazige metingen mogelijk
Nieuwe, goedkopere sensoren maken het mogelijk om meer gegevens te verzamelen dan met de klassieke, dure toestellen. De afgelopen jaren zijn die sensoren sterk geëvolueerd. Tegelijk biedt de opkomst van sensornetwerken en IoT-toepassingen extra kansen. Maar veel steden en gemeenten missen de technische kennis om zo’n netwerk op te zetten, geschikte sensoren te kiezen en de data correct te interpreteren.
Een goed werkend netwerk vraagt kennis en afstemming
Een sensornetwerk levert alleen betrouwbare data op als je de juiste sensoren selecteert, hun kwaliteit garandeert via kalibratie en het netwerk goed onderhoudt. Ook de interpretatie en communicatie van de meetgegevens, en de integratie in bestaande IoT-systemen, vormen een uitdaging.
Project bundelt expertise rond luchtkwaliteit in vijf gemeenten
Vijf Vlaamse gemeenten dienden samen een projectaanvraag in bij de oproep ‘City of Things’ van VLAIO, onder de titel Gemeentelijk sensornetwerk voor luchtkwaliteitsmetingen. Hun doel? De nodige kennis opbouwen om op een wetenschappelijk onderbouwde manier een lokaal sensornetwerk op te zetten.
Het project brengt expertise samen over:
- de functionele vereisten van een lokaal sensornetwerk;
- het aanbod van commercieel beschikbare sensoren;
- de vereisten voor het netwerk zelf;
- de manier waarop je data visualiseert en communiceert naar burgers;
- en de kostenraming: van aankoop tot onderhoud en dataverwerking.
Testcases tonen wat werkt en wat beter kan
De projectgroep rolde twee testcases uit. Op basis daarvan formuleerden ze adviezen over de technische haalbaarheid en de bruikbaarheid van de resultaten. Ze onderzochten ook hoe steden en gemeenten die inzichten kunnen gebruiken in hun beleid: hoe vertaal je metingen naar concrete acties?
Het beoogde resultaat
Blauwdruk biedt steden en gemeenten een praktische leidraad voor luchtkwaliteitssensoren
De resultaten en inzichten uit het project zijn gebundeld in een praktische blauwdruk. Die bundeling bevat ook relevante informatie uit het Europese LIFE VAQUUMs-project van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).
Deze blauwdruk helpt steden en gemeenten om zelf een sensornetwerk voor luchtkwaliteit op te zetten. Ze onderscheidt zich van eerdere roadmaps door haar concrete aanpak, praktische tools en lessen uit het werkveld.
De blauwdruk bevat inzichten uit verschillende bronnen:
- Een grootschalige bevraging bij 79 Vlaamse steden en gemeenten
- Een co-designworkshop met 7 burgers uit Schoten
- Een innovatrixworkshop met VMM, Schoten, Sint-Niklaas, Kampenhout, Dilbeek en Oudenaarde
- Een literatuurstudie over sensoren van VITO
- Een IMEC-rapport over netwerkvereisten
- Twee workshops met lokale besturen over mogelijke toepassingen van sensornetwerken
- Aanbevelingen over het gebruik van luchtkwaliteitssensoren uit het LIFE VAQUUMs-project
- Aanbevelingen van IMEC over luchtkwaliteitssensoren
- Twee pilootstudies met sensornetwerken in Sint-Niklaas en Kampenhout
- Een evaluatierapport over de haalbaarheid en gebruiksvriendelijkheid van die pilootstudies
- Een bevraging van de betrokken gemeenten over hun ervaringen met sensornetwerken
Concrete voorbeelden en praktische tools
De blauwdruk bevat niet alleen aanbevelingen, maar ook:
- Praktische voorbeelden uit het werkveld
- Een tool voor het selecteren van geschikte sensoren
- Leerpunten en conclusies uit workshops met stakeholders
- Ervaringen uit de twee pilootstudies
Een hands-on gids voor lokale besturen
Deze blauwdruk is een praktische en bruikbare gids voor steden en gemeenten(opent nieuw venster) die een eigen sensornetwerk voor luchtkwaliteit willen opzetten. Ze vertrekt vanuit concrete ervaringen, en biedt tools en inzichten waarmee je meteen aan de slag kunt.
Tips voor andere gemeenten
- Formuleer een duidelijke onderzoeksvraag
Bepaal wat je precies wilt te weten komen. Een scherp afgebakende vraag helpt om gericht te meten en resultaten correct te interpreteren. - Stel een meetopzet op die aansluit bij je onderzoeksvraag
Ontwerp een experimentele opstelling die specifiek inspeelt op wat je wil meten. Denk goed na over de locatie, meetperiode, aantal sensoren en dataverwerking. - Vergelijk je sensoren met een referentiemeetstation
Voer een test uit waarbij je je sensoren tijdelijk naast een officieel meetstation van bijvoorbeeld de VMM plaatst. Zo leer je hoe betrouwbaar je sensoren zijn ten opzichte van de referentie én ten opzichte van elkaar. - Betrek (lokale) experten bij de analyse en toets je resultaten aan je onderzoeksvraag
Werk samen met partners die ervaring hebben met dataverwerking en interpretatie. Koppel je bevindingen opnieuw aan je oorspronkelijke onderzoeksvraag om te beoordelen of je antwoorden voldoende onderbouwd zijn.
Algemeen contact
Deel je eigen praktijk
Wil je actief helpen en onze praktijkendatabank aanvullen? Deel zelf een praktijkvoorbeeld en inspireer je collega’s.