Bart Derison is managing partner van Connect, een bureau dat in Vlaanderen, Brussel en Nederland communicatieen beleidsadvies geeft bij projecten in verband met infrastructuur, mobiliteit, gebiedsontwikkeling en milieu. Ter aanvulling van ons gesprek met Annik Dirkx en Joris Bulteel polsen we ook naar zijn visie. ‘We zouden in Vlaanderen niet alleen een MER, een milieueffectenrapport, maar ook een CER moeten verplichten bij omgevingsprojecten: een communicatie-effectenrapport.’
U bent gespecialiseerd in communicatieadvies bij infrastructuurprojecten? ‘Inderdaad. In Vlaanderen zijn nog niet zoveel instanties bezig met omgevingscommunicatie, maar je merkt wel dat de belangstelling groeit. Net omdat het nog een beetje onontgonnen terrein is, zijn we vorig jaar met enkele collega’s – waaronder ook Annik en Joris – gestart met een lerend netwerk omgevingscommunicatie. In eerste instantie nodigden we daarvoor mensen uit ons eigen netwerk uit: experten die nu al met dit thema bezig zijn bij Lantis, De Werkvennootschap, de Vlaamse Landmaatschappij, verschillende communicatieen studiebureaus. Dat netwerk willen we nu versterken en uitbreiden. Ook mensen van gemeenten en steden die geïnteresseerd zijn in omgevingscommunicatie, zijn welkom.’
Verkiest u de term omgevingscommunicatie of omgevingsmanagement? ‘Ik weet niet of de terminologie zo belangrijk is. Wel merk je dat de term omgevingsmanagement vandaag vaker als alternatief voor de minder aantrekkelijke term “stakeholdersmanagement” wordt gebruikt. Eigenlijk is het zo dat in omgevingsmanagement communicatietechnieken worden gebruikt om mensen te geven waar ze recht op hebben: informatie en participatie. Anders gezegd: je gebruikt technieken uit de communicatie om goed aan omgevingsmanagement te doen. In een project – of het nu een windmolen, een dijkversterking, een metrolijn of een tunnel is – heb je in de ruime omgeving belangen en als projectmanager moet je die managen, anders gaat je project kapseizen.
Dat management is de noemer, en communicatie is daarbij de teller. Want zonder communicatie zul je nooit met die belanghebbenden in contact kunnen treden. Daarbij kun je gebruikmaken van klassieke communicatietechnieken. Maar soms moeten er bijvoorbeeld mensen onteigend worden en dan voer je met die mensen aan de keukentafel een persoonlijk gesprek. Dat gaat toch een stap verder dan die klassieke communicatie. In zo’n geval beweeg je je echt op de snijlijn van omgevingscommunicatie en omgevingsmanagement.’
‘In Nederland is omgevingsmanagement al beter ingeburgerd en daar merk je dat ze de term in twee richtingen invullen. Je hebt de vergunningstechnische kant van omgevingsmanagement; mensen die daarin gespecialiseerd zijn, kennen alles van vergunningen, procedures en de technische kant van een project. En je hebt de meer communicatieve insteek van omgevingsmanagement, en dat zijn dan de mensen die gesprekken voeren, infoavonden organiseren. In België zijn we nog niet zover en verzamelen we eigenlijk alles onder die ene ruime term omgevingsmanagement.’
“
In omgevingsmanagement worden communicatietechnieken gebruikt om mensen te geven waar ze recht op hebben: informatie en communicatie. Anders gezegd: je gebruikt technieken uit de communicatie om goed aan omgevingsmanagement te doen.
Hebt u tips voor lokale besturen om op een efficiëntere of meer structurele manier bezig te zijn met omgevingscommunicatie? ‘Eigenlijk is de manier waarop ze het in Nederland doen vrij goed. Als daar een project op het college van burgemeester en wethouders goedgekeurd moet worden, zit er bij een vergunningsaanvraag ook altijd een communicatieplan. Zonder dat communicatieluik maak je geen schijn van kans. Dat dwingt een overheid en private ontwikkelaar dus ook om er al van bij de prille start van een project aan te denken: wat is de impact voor de omgeving; wie zijn de belanghebbenden; welke vragen zullen die hebben; hoe coveren we dat in onze organisatie? In die zin hebben we in Vlaanderen nog een lange weg te gaan. Daarbij haal ik graag het voorbeeld van het MER aan, het verplichte milieueffectenrapport. Zonder MER krijg je voor een project geen vergunning. Maar eigenlijk zou ook een CER verplicht moeten worden: een communicatie-effectenrapport. Waarom zou de mens minderwaardig zijn aan milieueffecten?
Is het aan de Vlaamse overheid om zo’n CER eventueel op te leggen? ‘Vlaanderen zou dat inderdaad in een regelgeving kunnen vastleggen. We leven vandaag in het communicatietijdperk: je moet nagedacht hebben over hoe je de omgeving gaat informeren over het werk dat eraan komt – en dat gaat verder dan het gele aanplakbiljet. In Nederland is zo de Omgevingswet gecreëerd die stipuleert dat je een communicatie- of participatieplan nodig hebt, anders kun je zelfs niet starten aan je vergunningstraject. Ook Vlaanderen zou zoiets kunnen opleggen, daar is niks mis mee. Al kan ik me wel voorstellen dat niet alle lokale besturen zitten te wachten op zulke extra regelgeving, omdat dat extra werk voor de communicatiedienst betekent. Maar als je wilt dat er systematisch aandacht is voor omgevingscommunicatie, zul je toch in die richting moeten bewegen, denk ik.’
Is tegenstand vermijden of procedureslagen voorkomen het uiteindelijke doel van zo’n communicatie-effectenrapport, zoals u het noemt? ‘Nee. Je mag communicatie niet zien als een manier om wat draagvlak te “kopen” zodat je het project sneller kunt uitvoeren. Wel is het je plicht als bedrijf of overheid om tegemoet te komen aan het recht op informatie van bewoners en omwonenden. Je hebt een informatieplicht tegenover de omgeving. En draagvlak kan dan een interessant bijproduct zijn. Het is net zo goed mogelijk dat goed geïnformeerde mensen zich toch tegen het project kanten en het er niet mee eens zijn, dan heb je geen draagvlak maar dan is je communicatie toch succesvol geweest.
Je hebt burgers kunnen informeren en zij hebben hun oordeel gevormd op basis van die objectieve informatie. Dat is democratie. Vergelijk het met het MER: dat stel je ook niet op om procedures te vermijden, integendeel: vaak leiden ze net tot procedures. Maar het is wel belangrijk omdat je een objectieve afweging maakt. Eigenlijk moeten we hetzelfde doen met het informeren van de omgeving. Het is ook de reden waarom communicatiediensten van gemeenten voldoende mensen en middelen moeten krijgen. Communicatie is geen bijproduct maar iets waar burgers recht op hebben.’
“
Je mag communicatie niet zien als een manier om wat draagvlak te “kopen” zodat je het project sneller kunt uitvoeren. Je hebt een informatieplicht tegenover de omgeving. En draagvlak kan dan een interessant bijproduct zijn.
Wat is voor u dan wel een manier om draagvlak te bereiken? ‘Je kunt draagvlak creëren over het proces dat je met mensen loopt. Sommige projecten lopen spaak, omdat mensen het gevoel hebben dat je niet luistert, dat je het erdoor probeert te rammen, niet goed communiceert. Dan heb je geen draagvlak omdat het communicatieproces fout is, niet zozeer omdat de inhoud van het project strijdig zou zijn met alle belangen maar wel omdat er geen draagvlak is over de manier waarop je het traject opzet met de omgeving.
Het belangrijkste is: draagvlak creëren over het proces, over hoe je in dialoog gaat met de omgeving. We kunnen het dan inhoudelijk oneens zijn, maar als burger heb je wel het gevoel dat er naar je geluisterd is. En dat kan er soms ook toe leiden dat mensen toch akkoord gaan met een project dat niet volledig met hun persoonlijke wens strookt. Daaromtrent: je kunt nooit voor 100% van de omgeving een oplossing bedenken die draagvlak heeft, daar moet je ook niet naar streven. Maar je moet wel streven naar 100% draagvlak voor het proces.’
Groeit het bewustzijn bij lokale overheden over het belang van goede omgevingscommunicatie? Zie je dat evolueren? ‘Zeker, op twintig jaar tijd zijn we enorm geëvolueerd. Dat zie je op verschillende manieren: de bestaffing van de diensten, het feit dat gemeenten op zoek zijn naar expertise over omgevingscommunicatie… Wij ontvangen regelmatig ook offertevragen van kleinere steden en gemeenten, het zijn dus zeker niet alleen de centrumsteden die hiermee bezig zijn. Zonder omgevingscommunicatie kun je projecten niet langer realiseren. Dat is ook waarom we het lerende netwerk opstarten: we willen de aanwezige kennis delen met alle geïnteresseerde partijen.’ —
