Integriteit: uitdagend maar boeiend

Lokaal - editie december | 2024 

In Schilde staat integriteit hoog op de agenda. Recent actualiseerden ze hun deontologische code voor raadsleden. We spraken met algemeen directeur Tine Vervisch over het proces, de moeilijke kwesties en de lessen die Schilde tijdens de ontwikkeling van deze code leerde.

‘De deontologische code voor raadsleden is een logisch gevolg van de code die al voor het personeel gold,’ vertelt Tine Vervisch. ‘Als bestuur vormen we één team en stralen we dezelfde waarden uit. Het was voor ons dan ook evident dat we ook voor de raadsleden een deontologische code zouden vastleggen. Maar we hebben ons vanaf het begin niet vastgepind op de inhoud, het proces zelf stond centraal. We wilden ruimte laten voor reflectie en samenwerking.’ Zo werden verschillende momenten afgewisseld: externe begeleiding, workshops en brainstormsessies met het college en het managementteam, maar evengoed met raadsleden en de fractieleiders. Iedere fractie kreeg de kans een inbreng te doen en de tekst binnen de veiligheid van de eigen groep te bespreken.

Een belangrijk aspect dat ter sprake kwam, was de grens tussen politieke en ambtelijke verantwoordelijkheden. ‘Waar houdt het mandaat van een raadslid op en waar begint de verantwoordelijkheid van het managementteam? Deze vragen hebben we grondig besproken om duidelijke afspraken vast te leggen.’

Praktijkvoorbeelden als leidraad 

Het bestuur van Schilde kreeg al snel enkele situaties voorgeschoteld die het belang van heldere richtlijnen duidelijk maakten. Raadsleden zijn vaak actief in het verenigingsleven en betrokken bij de organisatie van evenementen. Dat roept bij henzelf de vraag op: wat is toelaatbaar, en wat niet? Casussen en vragen heeft Schilde omarmd en verwerkt in de code. Van in het begin werd er open gecommuniceerd met de beleidsmedewerkers. Dat creëerde betrokkenheid. Daarom luidt het advies van Tine Vervisch aan andere gemeenten ook: ‘Neem je tijd en zorg voor goede samenwerking tussen de politieke en ambtelijke leiding. Onze eerste bijeenkomst was online, tijdens de coronaperiode, met externe begeleiding. Toen bleek dat niet voor iedereen duidelijk was wat integer handelen precies inhoudt. We hebben het hele traject opgezet vanuit zowel een politieke als een ambtelijke invalshoek, en dat was essentieel.’

Het eindresultaat is een praktische code, met duidelijke richtlijnen. ‘Geen papieren tijger, maar een houvast,’ benadrukt ze. ‘We wilden dat iedereen precies weet wat te doen bij vragen over integriteit. De code moet bijdragen aan het vertrouwen in de politiek, doordat er heldere gedragsregels zijn.’

Elke gedragsregel bestaat uit vier kernonderdelen: een duidelijke beschrijving van de gedragsregel (bijvoorbeeld wat betekenen corruptie en belangenvermenging precies en hoe kunnen raadsleden dit vermijden?), de praktijkgerichte vertaling ervan (bijvoorbeeld bij het ontvangen van geschenken is geen maximumbedrag vastgelegd, raadsleden moeten de proportionaliteit zelf afwegen), het wettelijk referentiekader dat raadsleden de mogelijkheid biedt om bijkomende informatie op te zoeken, en ten slotte ondersteuning van mandatarissen bij de toepassing van de gedragsregel (bijvoorbeeld het registreren van mandaten in verschillende organisaties om mogelijke belangenvermenging te voorkomen).

De handhaving van de code wordt verzekerd door een evenwichtig samengestelde deontologische commissie. Alle fracties zijn evenredig vertegenwoordigd. De voorzitter is toegevoegd en heeft geen stemrecht. Tine Vervisch: ‘Zorgvuldigheid is belangrijk: je bent onschuldig tot het tegendeel bewezen is.’ 

Lessen uit het proces 

Toen de code in de gemeenteraad eenmaal goedgekeurd was, werd meteen duidelijk dat theorie en praktijk soms botsen. De eerste case ging over omgangsvormen en riep veel emoties op. Ondanks de inspanningen om duidelijke regels op te stellen ging alle aandacht naar de samenstelling van de commissie en de juridische procedures, in plaats van naar de inhoud van de melding, herinnert Tine Vervisch zich: ‘Uiteindelijk werd de behandeling door de deontologische commissie stopgezet en werd er gekozen voor een bemiddelingsprocedure. Dit leidde tot herstel.’

Het proces van drie jaar leverde waardevolle lessen op. ‘We leerden dat elke melding door verschillende fases kan gaan. Van geruchten en interne onvrede tot zelfs een crisis met media-aandacht. Ook mogelijke daders hebben vaak duidelijkheid nodig, zij willen weten waar ze aan toe zijn.’ En handhaving kan ook tot politisering leiden. ‘Kan van een lid van de deontologische commissie een onpartijdige behandeling van cases verwacht worden, als er partijleden uit de eigen rangen bij betrokken zijn? Welke verwachtingen mogen we hiervan hebben en met welke druk krijgen zij te maken? Moeten we de leden van de deontologische commissie gericht opleiden? Misschien is een centraal meldpunt of een professioneel samengestelde commissie dan beter.’

Toekomstplannen 

Met de nieuwe legislatuur in zicht wil Schilde de klemtoon verleggen naar de handhavingsprocedure. ‘We hebben veel aandacht besteed aan het opstellen van gedeelde normen, maar te weinig aan hoe we die moeten handhaven. Dat zou ik graag anders doen.’

Het proces in Schilde toont aan dat integriteit geen vastomlijnde weg is, maar een voortdurend leertraject. ‘We staan nog steeds achter onze code, maar de praktijk blijft ons uitdagen,’ besluit Tine Vervisch. ‘We willen blijven leren en groeien, zodat de integriteit binnen ons bestuur gewaarborgd blijft.’ —