De Vlaamse ruimtelijke regelgeving ligt opnieuw onder vuur. Recente bijdragen in de media – zoals de PANO-reportage van 16 april en opiniestukken van onder andere Lorenzo Van Tornhaut in De Tijd, Tom Coppens en Guy Vloebergh in De Standaard – zetten het debat op scherp. De kritiek: te veel regels, te verouderd en te complex. En gemeenten zouden niet in staat zijn om kwaliteitsvolle vergunningen af te leveren. Die kritiek vraagt nuance. Ja, er zijn veel regels. Maar niet alle regels zijn overbodig en lang niet alle uitdagingen liggen bij de gemeenten.
Regels die bedoeld zijn om te helpen, maar soms niet werken
De Vlaamse regels voor ruimtelijke ordening zijn de voorbije jaren blijven groeien. Vaak met goede redenen, zoals het voorkomen van wateroverlast of het versnellen van complexe projecten.
Toch blijkt de praktijk weerbarstig. Zo blijven complexe projecten evenveel tijd vragen, ondanks de belofte van snellere doorlooptijden. Ook het recent goedgekeurde ‘omgevingsbesluit’ – dat verdichting, uitbreiding van bedrijven en infrastructuurprojecten vlotter moet maken – moet alweer worden aangepast nog voor het van kracht is.
Dat wijst niet op falend beleid, maar toont wel aan hoe belangrijk het is om vooraf te overleggen met de mensen die de regels dagelijks toepassen.
Gemeenten zijn geen spelbrekers, maar sleutelfiguren
Niet alleen Vlaanderen, maar ook gemeenten stellen ruimtelijke regels op. En dat is maar goed ook. Gemeenten kennen hun grondgebied het best. Ze weten waar er ruimte is om te wonen, te ondernemen of natuur te voorzien.
Die lokale kennis is onmisbaar. Daarom is het belangrijk dat gemeenten zelf plannen en verordeningen kunnen opmaken. Die lokale kennis versterkt de ruimtelijke kwaliteit.
Wie een ruimtelijk project opstart, moet rekening houden met regels van álle bestuursniveaus. Het DSI-platform (Digitale Stedenbouwkundige Informatie) biedt steeds meer duidelijkheid en overzicht.
Afwijkingen als symptoom, niet als oplossing
In Vlaanderen zijn nog veel oude ruimtelijke plannen van kracht. Denk aan gewestplannen, BPA’s en ruimtelijke uitvoeringsplannen die niet meer stroken met de werkelijkheid. Die plannen aanpassen lukt nauwelijks. Gemeenten grijpen daarom vaak noodgedwongen naar afwijkingen. Dat is geen duurzame oplossing, en ook gemeenten zijn daar niet blij mee.
Willen we echt vooruit met de bouwshift, dan moet Vlaanderen het makkelijker maken voor gemeenten om verouderde plannen af te schaffen of te actualiseren.
De Vlaamse overheid moet daarbij zelf ook initiatief nemen, bijvoorbeeld door slecht gelegen bouwgronden met waardevolle bossen een nieuwe bestemming te geven. De huidige dure planschaderegeling maakt dat voor gemeenten moeilijk haalbaar.
Gemeenten leveren goed werk, maar zitten aan hun grens
Feit: lokale besturen behandelen 94% van de vergunningsaanvragen in eerste instantie. En ze doen dat binnen termijnen die tot de kortste van Europa behoren. Ook juridisch houden hun beslissingen goed stand.
Maar de capaciteit van gemeenten is niet eindeloos. Nieuwe procedures zoals de modulaire omgevingsaanvraag – waarbij aanvragers hun ingediend dossier onbeperkt mogen wijzigen – dreigen die capaciteit zwaar te belasten. Flexibiliteit is goed, maar moet werkbaar blijven. Daarom pleiten we ervoor om het aantal inhoudelijke wijzigingen tijdens een procedure te beperken.
Vooroverleg is de sleutel
De oplossing ligt niet in nog meer regels, maar in betere samenwerking. Wie een project opstart – groot of klein – overlegt best al in een vroeg stadium met de buren, de buurt en de gemeente. Zo kan je bezorgdheden opvangen en plannen bijsturen. Soms is een raam verplaatsen of een boom laten staan al genoeg om weerstand weg te nemen.
Steeds meer gemeenten zetten in op dat vooroverleg. En dat is logisch. Een project waar je op voorhand goed over overlegt, loopt veel minder kans op vertraging of klachten. Van een sterk lokaal bestuur mag je verwachten dat het rekening houdt met de argumenten van zowel de aanvrager als de buurt. Maar het college doet meer dan alleen toetsen aan de regelgeving. Het mag – en moet – ook zijn eigen visie op het project mee laten spelen, in functie van het algemeen belang.
Gemeenten verdienen vertrouwen én ruimte
Gemeenten nemen hun verantwoordelijkheid op. Geef hen het vertrouwen en de ruimte om dat te blijven doen. Niet door meer regels te maken, maar door:
