De stad Antwerpen is superdivers, maar dat weerspiegelt zich nog lang niet in de lerarenkorpsen van de scholen. Met het project Diverse Leraarskamer probeerde de stad daar verandering in te brengen. Lokaal ging luisteren naar de bevindingen en de toekomstplannen.
‘Onze visietekst vat het krachtig samen: leerkracht zijn in Antwerpen betekent een diverse, sensitieve leerkracht zijn, iemand die de superdiversiteit van de stad en de leerlingenpopulatie beschouwt als een kracht die je waardevol kunt en moet inzetten. Iedereen is uniek, met eigen talenten en competenties, en die diversiteit is een voordeel op school.’ Aan het woord is beleidsmedewerker Maya Hoppenbrouwers, die werkt voor het team ‘Leer-kracht in de stad’ van de dienst Flankerend Onderwijsbeleid. Ze benadrukt het belang van representatie en de rol van leerkrachten als rolmodel: ‘Het gaat niet alleen om representatie, hoewel het belangrijk is dat leerlingen zich gezien en vertegenwoordigd voelen.
Leerkrachten kunnen ook als rolmodel fungeren en leerlingen inspireren om zelf voor de klas te gaan staan, wat positief is voor onze maatschappij en bijdraagt aan een oplossing voor ons lerarentekort.’ Cultuursensitiviteit speelt ook een grote rol; leerkrachten met een diverse achtergrond begrijpen vaak beter de uitdagingen waarmee leerlingen geconfronteerd worden. Bovendien heeft een divers team pedagogische voordelen: meer perspectieven en ervaringen brengen innovatie in het onderwijs en helpen om methoden aan te passen aan alle leerlingen. Door vooroordelen en stereotypen te bestrijden laat je zien dat succes en leiderschap niet gebonden zijn aan een specifieke etnische achtergrond. Een inclusieve leeromgeving weerspiegelt de maatschappij beter, zodat iedereen zich welkom voelt.
“
We willen dat scholen als actieve partners worden gezien en leerkrachten als jobambassadeurs. Vertel vol passie over je beroep en inspireer zo de volgende generatie leerkrachten.
Aandacht eerst op etnisch-culturele diversiteit
De Antwerpse dienst Flankerend Onderwijsbeleid bekijkt diversiteit heel breed: met en zonder beperking, jong en oud, verschillende gender, verschillende geaardheid. ‘Omdat we projectmatig werken, hebben we voor het project de Diverse Leraarskamer wel een klemtoon moeten kiezen,’ legt Maya Hoppenbrouwers uit. ‘Aangezien liefst 77% van de 0- tot 17-jarigen in Antwerpen van buitenlandse herkomst is, terwijl een nulmeting van de Vlaamse overheid aantoonde dat maar 7,9% van de leerkrachten een migratieachtergrond heeft, beslisten we hier eerst werk van te maken.’
Het project bestond uit drie luiken, elk met een specifieke focusgroep. Dit schept een brede en effectieve benadering om diversiteit in de leraarskamers te bevorderen. Het eerste luik, uitgevoerd door Orbit vzw, was bestemd voor leerlingen in de derde graad van het secundair onderwijs. Het doel was deze jongeren warm te maken voor de lerarenopleiding. Ondanks de problemen van de coronaperiode kwam er een draaiboek tot stand. Tijdens workshops deden leerlingen mee aan spelletjes en activiteiten die hen informeerden over de voordelen van het leraarschap. Daarnaast konden enkele leerlingen ook echt proeven van het aanbod door tijdens een huiswerkklas te helpen, een enkeling durfde zelfs voor een volledige klas te gaan staan om even les te geven.
Een opvallende bevinding was dat een neutrale presentatie van de baan van leerkracht hielp om vooroordelen, vooral over het startersloon, weg te nemen. Veel jongeren stelden vast dat het loon van een startende leerkracht vergelijkbaar was met andere starterslonen, wat hun interesse in het beroep vergrootte. ‘We willen dat scholen als actieve partners worden beschouwd en leerkrachten als jobambassadeurs. Vertel vol passie over je beroep en inspireer zo de volgende generatie leerkrachten,’ zegt Maya Hoppenbrouwers zélf met veel overtuiging.
Een heikel punt: uit gesprekken met leerlingen bleek dat velen zich op school onveilig voelen door ervaringen van discriminatie en racisme. Zero-tolerancebeleid tegen racisme is dus essentieel om een inclusieve werkomgeving te creëren voor zowel leerkrachten als leerlingen. De Antwerpse leerlingen riepen leerkrachten ook op om lesmateriaal te ontwerpen dat de diversiteit van de leerlingenpopulatie weerspiegelt. Gebruik bijvoorbeeld diverse namen in lesvoorbeelden of incorporeer verschillende culturele perspectieven in het curriculum. Ten slotte wezen de leerlingen erop dat levensbeschouwelijke tekens zoals de hoofddoek toelaten deuren kan openen voor meer diversiteit binnen de lerarenopleiding.
“
Leerkracht zijn in Antwerpen betekent een diverse, sensitieve leerkracht zijn. Iemand die de superdiversiteit van de stad en de leerlingenpopulatie beschouwt als een kracht die je waardevol kunt en moet inzetten.
Maya Hoppenbrouwers
Samen analyseren en oplossingen zoeken
Het tweede luik van het project, gecoördineerd door de stad Antwerpen, richtte zich op studenten binnen de lerarenopleiding zelf. De verschillende lerarenopleidingen stelden samen een mindmap op die het diversiteitsbeleid en de bijbehorende kansen en valkuilen zichtbaar maakte. Op basis daarvan zijn intensieve trainingen en workshops binnen de lerarenopleidingen tot stand gekomen, gericht op diversiteit en inclusie. Alle Antwerpse hogescholen met lerarenopleidingen zijn ermee aan de slag gegaan. Een specifiek voorbeeld van deze inspanningen is de samenwerking tussen een hogeschool en Schoolmakers, waarbij externe procesbegeleiders werden ingezet om de lerarenopleiding inclusiever te maken. Daar kwam een diepgaande analyse van het huidige diversiteitsbeleid bij kijken, gevolgd door de ontwikkeling van concrete acties om de inclusiviteit te vergroten.
Het derde luik, uitgevoerd door Teach for Belgium, richtte zich op startende leerkrachten en schoolteams. Aan de hand van literatuuronderzoek, focusgroepen en individuele coaching werden de moeilijkheden en kansen voor startende leerkrachten met een diverse achtergrond in kaart gebracht. Een van de opvallende vaststellingen was hoe belangrijk een sterk teamgevoel en inclusieve activiteiten binnen het team zijn. Ook werd benadrukt dat scholen out of the box moeten durven denken. Kijk breder naar de sollicitant dan bijvoorbeeld enkel het vereiste taalcriterium. ‘Iemand met een andere etnische achtergrond gaf aan zich vaak alleen te voelen, als enige niet-Belgische in het team. Individuele coaching hielp deze leerkracht om beter met deze gevoelens om te gaan en bezorgde haar praktische tips in verband met lesgeven in een diverse omgeving. Deze persoonlijke ondersteuning bleek doorslaggevend om leerkrachten van diverse herkomst te behouden,’ herinnert Maya Hoppenbrouwers zich.
Toekomstplannen
Tot slot schetst Maya Hoppenbrouwers de huidige status van het project: ‘Het is formeel afgerond in 2022, maar het werk met de bevindingen gaat door. Binnen de stad Antwerpen en het Vlaamse project “Talent for Teaching” worden de aanbevelingen nu opgevolgd en doorgevoerd. Een recente brainstormsessie leverde ideeën op om nog meer te doen met de bevindingen.’ De stuurgroep van het project, bestaande uit directies, leerkrachten, lerarenopleidingen en andere partners, blijft betrokken bij de toepassing van de aanbevelingen.
En dan zijn er nog de toekomstplannen. Een van de voorstellen was een kwaliteitslabel voor inclusieve scholen te introduceren. Dit label zou scholen erkennen die zich inzetten voor diversiteit en inclusie. Maar dit vereist nog duidelijke criteria en zorgvuldige overweging. Een ander idee was de oprichting van een netoverschrijdend lerend netwerk, waarin leerkrachten, directies en schoolbesturen gezamenlijk werken aan het verbeteren van diversiteit en inclusie. Dit netwerk zou fungeren als een platform om goede praktijken te delen en de samenwerking tussen verschillende scholen te versterken. Op een fysieke netwerkdag zouden leerkrachten en schoolbesturen elkaar dan kunnen ontmoeten en ervaringen kunnen delen, wat bijdraagt aan een dieper begrip van de uitdagingen en kansen van diversiteit in het onderwijs.
‘De acties gericht op leerlingen, studenten uit de lerarenopleiding, leerkrachten, directies willen we graag de volgende legislatuur verankeren,’ vermeldt Maya Hoppenbrouwers nog. Momenteel is ze met haar team in overleg met centra die opleidingen diversiteit organiseren voor leerkrachten en directies om de materialen van het project mee te integreren. Daarnaast werken ze samen met de Antwerpse lerarenopleiders voor de zijinstromers. Ze financieren de programma’s mee en hebben het thema diversiteit ook als een onmisbaar thema gepresenteerd. Tot slot willen ze de toeleiding naar de meldpunten discriminatie en racisme verbeteren. En ze vat samen: ‘Door in te zetten op inclusie, het bestrijden van racisme en het promoten van diversiteit kunnen we een positieve impact hebben op de onderwijskwaliteit en het welzijn van zowel leerkrachten als leerlingen. Meer verbinding is de sleutel tot inclusieve leer- en werkomgevingen.’ —
