Het warme hart van Kuurne

Kuurne is klaar voor een warme toekomst – letterlijk. De West-Vlaamse gemeente pionierde met een warmtenet dat restwarmte van de verbrandingsoven via ondergrondse leidingen naar woonwijken en publieke gebouwen brengt. Het project kent successen, maar ook hindernissen. Lokaal blikt terug én vooruit met burgemeester Francis Benoit en deskundige ruimtelijke omgeving Sam Veys.

Het warmtenet is voor de gemeente Kuurne een manier om haar klimaatambities te realiseren. Via Leiedal ondertekende de gemeente het Burgemeestersconvenant en stelde ze duidelijke klimaatdoelen. Dankzij het warmtenet wordt Kuurne een van de weinige gemeenten in Zuid-West-Vlaanderen die de CO2 -reductiedoelstelling van 40% tegen 2030 zal halen. Voor een kleine, verstedelijkte gemeente als Kuurne is dat iets om trots op te zijn. Bovendien hebben warmtenetten nog een bijkomend voordeel, merkt burgemeester Francis Benoit op: ‘In tegenstelling tot sommige buitenunits van individuele warmtepompen veroorzaken ze geen visuele of geluidshinder in woonwijken. Om die reden maak ik me wel zorgen over de tendens waarbij vooral op individuele warmtepompen wordt ingezet.’

Het idee voor een warmtenet is rond 2011 politiek gegroeid. Vanuit de Vooruit-fractie kwam de vraag: kunnen we iets doen met de restwarmte van de verbrandingsoven van Imog, net over de Leie? De inspiratie kwam uit Scandinavië, waar warmte al lang collectief wordt benut. Vlaanderen stond op dat gebied nog maar aan het begin. ‘Kuurne was een ideale plek om te starten,’ vertelt Sam Veys. ‘Er kwam een nieuwe verkaveling op de grens met Harelbeke, en de woningen kregen geen gasaansluiting. Alleen dat al was toen behoorlijk vernieuwend, net als de keuze voor een warmtenet.’

Samenwerking: noodzakelijk maar niet eenvoudig 

Het project kwam tot stand in samenwerking met netbeheerder Fluvius en afvalintercommunale Imog. Aannemer Litran (toen nog Visser en Smit Hanab) voerde de technisch zeer ingewikkelde onderboring onder de Leie in 2017 succesvol uit. Initieel waren er twee netbeheerders, Gaselwest en WVEM, met elk hun eigen ambities en twijfels bij een warmtenet als alternatief voor aardgas in het nieuwe woonpark Kuurne-Harelbeke. Mede dankzij de sterke ondersteuning van intercommunale Leiedal is die keuze voor het warmtenet toch gemaakt. Uiteindelijk kwamen beide netbeheerders onder Fluvius terecht. ‘Leuk weetje,’ merkt Benoit op, ‘Warmte@Vlaanderen, destijds de warmtedivisie van de netbeheerder, werd in Kuurne opgericht. Dat zegt iets over onze voortrekkersrol. Ook met projectontwikkelaars, Aquafin en grote afnemers gingen we aan tafel: zij moesten meedoen.’

Moedige pionier 

Zo werd Kuurne de eerste Vlaamse gemeente met een bestaande particuliere woning die aangesloten was op een nieuw aangelegd warmtenet. Een mijlpaal, beseft Francis Benoit, maar een met een dubbel gevoel: ‘Ja, we zijn trots op die eerste aansluiting. Tegelijk is het technisch en financieel niet evident voor inwoners. De warmteprijs is weinig transparant en is bovendien gekoppeld aan de gasprijs – en net die steeg natuurlijk sterk tijdens de energiecrisis. Dat maakt het moeilijk om mensen te overtuigen om aan te sluiten.’

Het is belangrijk dat ook grote verbruikers aansluiten op het warmtenet. Ze zijn onmisbaar voor de businesscase van het warmtenet. Zonder voldoende afname komen toekomstige uitbreidingen bovendien in het gedrang. Maar Kuurne gaf zelf het goede voorbeeld: onder meer het gemeentehuis en het sociaal huis, zijn aangesloten. Ook zo blijft het volgens Benoit balanceren. ‘We investeren miljoenen in ondergrondse infrastructuur, een groot deel van de bovenbouw moet open als we ergens leidingen willen aanleggen. Dat veroorzaakt grote hinder en toch heeft maar een deel van onze inwoners en bedrijven er onmiddellijk baat bij. Dat is zwaar om te dragen voor een lokaal bestuur.’

Mensen overtuigen 

Zonder draagvlak en communicatie geraak je nergens, beseffen ze in Kuurne. Om dat draagvlak te vergroten rekenen ze op ambassadeurs. De uitbater van feestzaal Van Wonterghem is daar een goed voorbeeld van. Hij heeft nu een constante temperatuur in zijn zalen en noemt de aansluiting een cadeau. Zulke verhalen zijn krachtig. Toch hebben burgers nog veel vragen, merkt Sam Veys: ‘We willen hen een platform geven waar ze terechtkunnen met die vragen. Enerzijds is er duidelijkheid en transparantie nodig, maar anderzijds moet er ook meer aandacht gaan naar de marketing van het product “warmtenet”. We zouden voornamelijk graag willen dat Fluvius meer investeert in die positieve marketing.’ 

Zelf doet de gemeente ook wat dat betreft haar duit in het zakje: ‘We bekijken bij elke stedenbouwkundige aanvraag of aansluiting op het warmtenet mogelijk is. Toch blijven we voorzichtig met verplichtingen. Als gemeente hebben we geen aansluitplicht ingevoerd, uit respect voor de keuzevrijheid van burgers. Maar voor grotere nieuwbouwprojecten, verkavelingen of gebouwen met hoge warmtevraag denken we wel dat een aansluitplicht op termijn mogelijk moet zijn. Ook dat hoort bij regie voeren.

Kiezen voor de toekomst 

Tot slot geven beide heren nog een tip mee aan wie hun voorbeeld wil volgen. Die van Sam Veys is: ‘Werk intern nauw samen met je dienst omgeving. Daar zie je waar er aansluitkansen liggen.’ Francis Benoit voegt daaraan toe: ‘En durf investeren, zelfs als het draagvlak nog broos is. Dit is geen symbolisch project, maar eentje met echte impact. Als je je klimaatdoelen ernstig neemt – en dat is onze verdomde plicht – dan moet je ook fundamentele keuzes durven maken.’ 

Hun hoop is dat inwoners het warmtenet als een evidentie beschouwen. Dat wie een woning bouwt of renoveert, niet meer nadenkt over een aardgasketel, maar automatisch kiest voor een aansluiting op het warmtenet. ‘Als we dat bereiken, zullen het warmtenet en onze dalende CO2 -uitstoot nog een mooie toekomst tegemoet gaan in Kuurne,’ rondt Francis Benoit optimistisch af. — GAWEIN VAN DAELE regisseur Warmte en Ruimte bij VVSG-Netwerk Klimaat