Eenzaamheid doorbreken om de samenleving te versterken
Behoort tot de editie Magazine Lokaal van december 2024
Magazine Lokaal
Lokaal - editie december | 2024
Eenzaamheid is een belangrijk thema voor lokale besturen. Ze proberen nu al op verschillende manieren contact te leggen: via de sociale dienst, huisbezoeken, een telefonisch meldpunt of hun eigen thuiszorgdiensten. Samenwerking met scholen, CLB’s en jeugdhuizen helpt om de jongere doelgroepen te bereiken. Ondanks de vele inspanningen geeft bijna 60% van de besturen aan dat het niet evident is om die doelgroep effectief te bereiken. Wij spraken hierover met Lise Switsers, onderzoeker bij de Thomas More hogeschool.
‘Eenzaamheid is niet alleen een probleem van ouderen, zoals vaak gedacht wordt,’ steekt Lise Switsers van wal. ‘Onderzoek toont aan dat eenzaamheid van alle leeftijden is. Bijna iedereen maakt wel periodes van eenzaamheid door. Maar structurele ongelijkheden, zoals armoede of gezondheidsproblemen, vergroten het risico op eenzaamheid aanzienlijk, zowel bij jongeren als bij ouderen. En bij ouderen zijn er natuurlijk nog specifieke risicofactoren, zoals verweduwing, pensionering, het verlies van dierbaren, alleen wonen of de afname van fysieke mobiliteit.’
Maar niet enkel individuele factoren bepalen eenzaamheid, ook de omgeving waarin mensen leven speelt een grote rol. Wanneer je ergens woont waar bijvoorbeeld weinig groen is, de toegankelijkheid laag is, er weinig diensten en voorzieningen zijn, geen winkels of ontmoetingsplekken, dan heeft dit invloed op je sociaal welbevinden. Daarom raadt Lise Swinters lokale besturen aan in ontmoetingsplekken zoals buurthuizen, parken en andere openbare ruimtes te investeren. Die kunnen de sociale interactie bevorderen en eenzaamheid verminderen. Tegelijkertijd is het ook nodig dat mensen in hun buurt ruimte vinden om even alleen te zijn en tot rust te komen. Fysieke plekken zoals troostplekken waar mensen kunnen mijmeren of wandelen, helpen om met gevoelens van eenzaamheid om te gaan. ‘Een balans vinden tussen sociaal contact en momenten van afzondering is dus essentieel, en net de lokale besturen spelen een belangrijke rol in het creëren van een omgeving die beide mogelijkheden biedt,’ benadrukt ze.
Een balans vinden tussen sociaal contact en momenten van afzondering is essentieel, en net de lokale besturen spelen een belangrijke rol in het creëren van een omgeving die beide mogelijkheden biedt.
Bank-contacten in Bergom
In de Herseltse deelgemeente Bergom loopt het project ‘Zorgzaam Bergom’ om eenzaamheid te bestrijden. Veel inwoners, vooral ouderen, hebben maar beperkt contact met anderen door een gebrek aan voorzieningen en mobiliteit. Buurtregisseur Yentl Heylen coördineert het project en een van de opvallendste initiatieven binnen het project is de Bank-contactenactie.
Elke eerste donderdag van de maand gaan onze vrijwilligers samen met Yentl Heylen op een bank in de buurt zitten met koffie en koekjes. Ze nodigen bewoners uit om erbij te komen zitten voor een babbeltje. ‘Het doel is niet alleen dat mensen ons opzoeken, maar vooral dat ze elkaar leren kennen,’ legt ze uit. ‘Zo motiveer ik hen om bijvoorbeeld samen te gaan wandelen of vaker contact te houden.’ Deze informele ontmoetingen bevorderen sociaal contact tussen buurtbewoners en geven ons als bestuur de kans om signalen op te vangen van mensen die hulp nodig hebben.
‘Ook andere initiatieven van ons bestuur richten zich op het verminderen van eenzaamheid,’ vult Inne Hermans, coördinator zorg en welzijn in Herselt, aan. ‘We hebben bijvoorbeeld een babbellijn, waar vrijwilligers regelmatig contact opnemen met inwoners die behoefte hebben aan een praatje. Daarnaast bezoeken vrijwilligers 80-plussers in de hele gemeente. Tijdens deze bezoeken peilen de vrijwilligers naar hun zorgbehoeften en informeren hen over beschikbare diensten. We halen nuttige informatie uit deze bezoeken om verdere acties te ondernemen. Zo vertelden vrijwilligers vaak over de huisbezoeken bij ouderen die recent hun partner verloren hadden. Velen van hen voelden zich verloren. ‘Daarom plannen we nu voor alle “achterblijvende” partners in Herselt standaard een huisbezoek in met een van onze zorgzame vrijwilligers. Voor dat gesprek gebruiken zij een speciaal ontwikkeld gidsje vol praktische tips en informatie over contactmogelijkheden met lotgenoten,’ vertelt Inne Hermans.
‘Maakt de vrijwilliger zich na het bezoek te veel zorgen over die persoon? Dan gaat Yentl of een collega uit het zorgteam opnieuw langs of bieden we ondersteuning vanuit onze dienst gezinszorg. Enkele verzorgenden volgden een opleiding om gesprekken te voeren met nabestaanden. Tijdens deze bezoeken nodigen ze de nabestaande uit om deel te nemen aan activiteiten die helpen om opnieuw aansluiting te vinden bij de gemeenschap. Soms blijven het gewoon fijne gesprekken, het hangt volledig af van wat de persoon op dat moment het meest nodig heeft,’ legt Inne Hermans uit.
‘De gemeente investeert zelf in dit initiatief omdat we overtuigd zijn dat deze ondersteuning enorm waardevol is voor de nabestaanden en bijdraagt aan een hechte en zorgzame gemeenschap in Herselt,’ besluit Inne Hermans met trots. –
Veel gemeenten werken aan ontmoeting, en dat is uiteraard heel belangrijk. Toch blijkt uit onderzoek dat interventies beter werken, wanneer ze verschillende elementen combineren. Ze onderscheiden zeven werkzame elementen die bijdragen aan het succes van interventies: activiteiten organiseren, ontmoetingen mogelijk maken, praktische ondersteuning bieden, betekenisvolle contacten creëren, sociale vaardigheden verbeteren, realistische ver - wach - t i n g e n scheppen en mensen een betekenisvolle rol geven. Het is belangrijk al deze verschillende methoden te combineren. Een goed voorbeeld hiervan is het actiever opnemen van mensen door hen een taak te geven in de gemeenschap. Dat verlicht niet alleen de eenzaamheid, het versterkt ook het gevoel erbij te horen. Daarnaast is er zeker nog potentieel om preventiever te werken en meer jongeren te bereiken. Dat kan door bijvoorbeeld de samenwerking met verschillende organisaties zoals scholen, OverKop-huizen, jeugdhuizen en jeugdorganisaties verder uit te breiden.’
Kleine acties met grote resultaten
‘Mijn belangrijkste advies is daarom te blijven investeren in sociale cohesie en ontmoetingskansen voor de verschillende leeftijdsgroepen en hun specifieke behoeften,’ vat Lise Switsers samen. ‘En betrek iedereen hierbij! Want wij allemaal kunnen ons steentje bijdragen aan een zorgzame samenleving, zowel in ons werk als in ons dagelijks leven. Of je nu vrijwilliger, buurtwerker, zorgprofessional of cafébaas bent, je kunt iets betekenen voor iemand die zich eenzaam voelt. Vaak zit het in kleine dingen: een luisterend oor bieden, een praatje maken, of gewoon aanwezig zijn. En bij die sensibilisering kunnen lokale besturen echt veel bereiken. Wees ook niet bang om creatief te zijn – de oplossingen hoeven niet groot of duur te zijn, vaak maken kleine, doordachte ingrepen al een groot verschil,’ besluit ze. —
- Switsers, L., Tavernier, B., Dury, S. (2023). Eenzaamheid op de lokale agenda. Een bevraging van lokale besturen in Vlaanderen naar hun aanpak van eenzaamheid. www.sarlab.be/publicaties/boeken-rapporten (opent nieuw venster);
- Switsers, L. & Heylen, L. (2023). Eenzaamheidsinterventies in Vlaanderen in kaart.
Motena: zorg en gezelschap gaan hand in hand
‘Bij zorgorganisatie Motena ondernemen we acties in de ganse organisatie om sociaal isolement bij ouderen te verminderen,’ vertelt Soetkin Kesteloot, directeur van Kotee bij Motena. ‘Ons aanbod in de lokale dienstencentra sluit hier goed op aan, maar ook in onze andere thuiszorgdiensten van Kotee doen we graag dat extraatje. Het zit al in onze naam want “in de kotee zijn“ betekent “dichtbij zijn“. Voor ons betekent dat dat we de tijd nemen om te luisteren, een babbeltje te slaan en te blijven zoeken hoe we het leven van onze cliënten aangenamer kunnen maken.’ ‘Zo nemen onze medewerkers van de warme maaltijden zo nu en dan een klant mee op een maaltijdronde of blijven ze mee-eten om iemand gezelschap te houden. We bezorgen attenties gemaakt door kinderen van de buitenschoolse opvang aan klanten die weinig post ontvangen, of helpen ze met het versieren van een kerstboom wanneer dat zelf moeilijk lukt. Daarnaast kunnen onze minder mobiele cliënten ‘babbelgebakjes’ bestellen voor wanneer ze graag iemand uitnodigen maar niet bij de bakker geraken. Deze kleine gebaren maken een groot verschil voor onze klanten,’ getuigt Soetkin Kesteloot.
‘Al onze thuiszorgmedewerkers hebben naast hun zorgende taak ook een belangrijke signaalfunctie. Ze zien wat er achter de voordeur gebeurt en letten op signalen zoals ondervoeding, verminderde mobiliteit of eenzaamheid. Wanneer ze iets opmerken, zoeken we samen naar oplossingen, vaak in samenwerking met lokale dienstencentra of initiatieven zoals Telefoonster en “Vergeet-me-nietje”, waarbij vrijwilligers maandelijks langskomen voor een gezellige babbel,’ licht Soetkin Kesteloot verder toe. Persoonlijke aanpak in onze woonzorgcentra Ook in de woonzorgcentra zet Motena sterk in op persoonlijk contact. ‘Wanneer een nieuwe bewoner intrekt, gaan we eerst in gesprek over de interesses, hobby’s en wensen,’ vertelt Soetkin Kesteloot. ‘Zo kunnen we beter inspelen op persoonlijke wensen en creëren we een hechte band tussen medewerkers en bewoners. Bovendien is er in elk woonzorgcentrum een psycholoog die regelmatig met bewoners praat over hun zorgen en vragen.’
‘Naast de zorg willen we hen ook voldoende individuele aandacht geven, zoals met ons project de buddywerking. We koppelen vrijwilligers en medewerkers, ongeacht hun functie, aan een bewoner om samen iets extra’s te doen. Dat kan van alles zijn: samen op uitstap, meedoen aan een activiteit, een etentje thuis, of gewoon samen op de koffie. Het zijn vaak kleine dingen, maar de bewoners genieten er nog lang van na. Op die manier willen we bij Motena zorg en aandacht combineren om eenzaamheid te verminderen!’ –
