Voor de tweede keer op rij trok VVSG Netwerk Klimaat naar het jaarlijkse forum van Energy Cities. Energy Cities is een netwerk van enkele honderden steden en gemeente over heel Europa (30 landen) dat bezig is met energie en klimaat. De missie is om de kennis en vaardigheden van en bij lokale besturen te versterken.
Het aantal Vlaamse leden bij Energy Cities is heel beperkt: Leuven, Vilvoorde en sinds de algemene vergadering van afgelopen editie ook Mechelen. In het Brussels Gewest en Wallonië is het lidmaatschap populairder. Daar zit de Franse ontstaansgeschiedenis van de organisatie misschien voor iets tussen. De wieg van de organisatie staat in Besançon, waar ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan ook het forum deze keer doorging. Dankzij het Franse TGV-netwerk geraak je er trouwens ook op een vlotte en duurzame manier. Onze Franstalige landgenoten vinden wellicht sneller de weg, hoewel de voertaal evenzeer Engels als Frans is – dat de meeste Vlamingen beide spreken, blijkt op zo’n internationale bijeenkomst een handig voordeel te zijn – én de organisatie behalve het kantoor in Besançon ook een vestiging in Brussel heeft.
Dankzij Vlaamse middelen kan de VVSG (Netwerk Klimaat) een lidmaatschap als regionale organisatie opnemen. Op die manier proberen we wat we bij Energy Cities leren ook voor andere lokale besturen zoveel mogelijk te ontsluiten.
Groenste stad van Frankrijk
De kennismaking met Besançon was op veel manieren heel aangenaam. Een verrassend mooie (en heel propere) stad in een prachtige groene omgeving met veel toeristische troeven. Maar daar waren we niet voor gekomen. Wel voor het ambitieuze klimaatbeleid. Een van de thematische dagkeuzes was hernieuwbare energie, met onder andere een bezoek aan de lokale biomassacentrale, die een grote sociale woonwijk via een warmtenet van duurzame energie voorziet. Besançon staat bekend als de groenste stad van Frankrijk en wil haar verwarming zo groen maken als de stad zelf is door het stadsverwarmingssysteem uit te breiden.
Het stadsverwarmingsnetwerk in Besançon dateert van 1968 en levert verwarming aan een sociale woonwijk die toen ontworpen en gebouwd werd om de groeiende bevolking van die tijd te huisvesten. De eerste warmtebron was een afvalverbrandingsinstallatie, die het toenemende afval van die groeiende bevolking moest verwerken. De oliecrisis en de verarming van de wijk maakten het maatschappelijk belang van het warmtenetwerk nog groter: het kon de meest kwetsbare bevolking, de lokale industrie en het plaatselijke ziekenhuis immers van lokaal geproduceerde energie voorzien tegen een gecontroleerde prijs.
Na verloop van tijd en investeringen werd overgeschakeld van afval naar lokale houtsnippers als belangrijkste warmtebron. De afgelopen jaren heeft het netwerk een mix van 80% hernieuwbare energie gerealiseerd en prijzen aangeboden die 30% onder de marktprijzen liggen, wat tijdens de energiecrisis nog grotere besparingen heeft opgeleverd. Bovendien bieden de stad en de exploitant van het warmtenet ook energieadvies aan huis aan bij kwetsbare inwoners om de energiekosten te verlagen en het wooncomfort te verbeteren.
Uit de speech van de voorzitter
Sinds vorig jaar heeft de vereniging Energy Cities een Vlaamse voorzitter: Mohamed Ridouani, burgemeester van Leuven. Hij mocht meteen ook de meest inspirerende speech van de driedaagse op zijn conto schrijven. Een proevertje: ‘Snelle veranderingen en economische spanningen veroorzaken groeiende onzekerheid bij veel mensen. De democratie wankelt onder politieke onmacht en verlies aan vertrouwen. In deze context biedt een verenigd Europa van sterke steden het antwoord. Door radicaal te kiezen voor empathie, innovatie, inclusie en solidariteit maken we deze Europese droom waar. Het DNA is er al — nu is het tijd om er bewust voor te kiezen en er samen werk van te maken.
Het meest overtuigende argument voor het warmtenet is de bewezen staat van dienst. Deze betrouwbare service (minder dan een uur storing per klant per jaar) en de kostenbeheersing hebben het vertrouwen bij klanten versterkt en lokale belanghebbenden aangemoedigd om deel te nemen aan het uitbreidingsproject. Zo is het gelukt om bijna alle gebouwen die in aanmerking komen, te laten aansluiten.
Meer en nog beter
Voortbouwend op deze ervaring heeft Besançon besloten om het netwerk voor de komende twaalf jaar ambitieus uit te breiden. Het project voor de westelijke uitbreiding van het stadsverwarmingsnet, dat in oppervlakte ongeveer de helft van de stad beslaat, zal de CO2 -uitstoot met gemiddeld 35.000 ton per jaar verminderen (berekend over de twaalfjarige looptijd van het exploitatiecontract) en 18% van de huidige warmtevraag in het grootstedelijk gebied dekken (tegenover 9% vandaag). Bovendien zal het netwerk gemiddeld voor 85% worden gevoed door lokale hernieuwbare energiebronnen.
Het toekomstige netwerk zou het meest koolstofarme van zijn omvang in Frankrijk moeten zijn, met een uitstoot van 37 g CO2 per kWh geleverde warmte. Dit lukt onder andere door ook de warmte uit de verbrandingsgassen terug te winnen en de energie-efficiëntie voortdurend in het oog te houden, onder andere door een verlaging van de temperatuur van het netwerk. Tegen 2035 moet het netwerk 50 in plaats van 23 km lang zijn, en 44.000 woningen bedienen in plaats van bijna 14.850 vandaag.
Deelnemers uit de warmtepompsector vroegen zich tijdens het bezoek af waarom niet ingezet wordt op nog duurzamer (geëlektrificeerde) warmtebronnen. In de regio zijn echter veel bossen en houtverwerkende nijverheid. Daaruit zijn de nevenstromen afkomstig die als energiebron gebruikt worden. De Franse nationale overheid stimuleert deze werkwijze ook. Er zijn normen voor emissies in de lucht die gerespecteerd moeten worden. Luchtverontreiniging door houtverbranding kan beter onder controle gehouden worden bij grote installaties dan bij verbranding op particuliere schaal.
Een ander strategisch project in de klimaatneutrale toekomst van Besançon is de afvalwaterzuiveringsinstallatie van Port Douvot. Die heeft sinds 2022 een positieve energiebalans dankzij een combinatie van fotovoltaïsche elektriciteit, geothermische energie en biomethaanproductie. Het is een voorbeeld van hoe een multi-source-benadering aanzienlijke voordelen kan opleveren.
Burgerbetrokkenheid
Een totaal ander dagthema op het forum was participatie, een essentieel onderdeel van een gedragen klimaatbeleid. Structurele energetische renovaties van gemeentelijke gebouwen zijn vaak kostbaar en kennen een lange terugverdientijd. Om burgers toch nauw te betrekken bij deze investeringen biedt de stad Besançon hen de mogelijkheid om rechtstreeks te investeren in dergelijke projecten via een zogenaamde burgerlening (épargne solidaire). Bij dit systeem kunnen inwoners een maximumbedrag investeren tegen een vaste rente, die wordt bepaald door de (lokale) overheid. Zo blijven burgers niet alleen betrokken bij het lokale beleid, maar halen ze er ook zelf financieel voordeel uit.
In Besançon werd het model van burgerfinanciering met succes toegepast bij de renovatie van het Maison des Femmes, een veilige haven voor vrouwen die slachtoffer zijn van fysiek of psychisch geweld. Door investeringen te koppelen aan gebouwen met een uitgesproken maatschappelijk doel groeide de interesse voor het project sterker dan verwacht. In plaats van de vooropgestelde 400.000 werd maar liefst 700.000 euro opgehaald. De stad cofinanciert en lost de burgerlening af tegen een vaste rentevoet van 4%. Dit toont aan dat renovatieprojecten met een sociale meerwaarde niet alleen betere infrastructuur opleveren, maar ook verhoogde betrokkenheid van burgers. Zo wordt het draagvlak voor participatief, sociaal en klimaatgericht beleid sterker.
Het model maakt intussen ook elders opgang. Zo gebruikt de gemeente Buzancy dezelfde formule om de energetische renovatie van een schoolgebouw te financieren. Frankrijk maakt voor deze burgerinvesteringen gebruik van het digitale platform Villyz. Daar kunnen geïnteresseerde burgers alle lopende projecten raadplegen en meteen investeren. Het is een krachtig instrument om inwoners mee te nemen in het lokale klimaatverhaal, zeker bij investeringen in gemeentelijk patrimonium
Nood en deugd
Op zo’n internationale bijeenkomst is uiteraard ook het netwerken een heel belangrijk aspect. Het meest indruk maakten ongetwijfeld de verhalen van de Oekraïense deelnemers. Ook in Oekraïne wordt namelijk gewerkt aan decentrale energievoorziening. Bij ons is vergroening van de productie de drijfveer voor deze evolutie, daar is het keiharde noodzaak: een netwerk van kleine productie-installaties is veel minder kwetsbaar voor bombardementen dan grote productie-units… —
