Afvalbeleid: De strijd tegen peuken

Bo Bosmans, bemiddelaar Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS) bij de dienst Veiligheid in Oostende, coördineert sinds het voorjaar van 2021 de bestrijding van peuken op straat. Het project krijgt ook de steun van Mooimakers, het Vlaams initiatief tegen zwerfvuil en sluikstort. Eerst en vooral zijn de Oostendse gemeenschapswachten en medewerkers van de dienst Openbaar Domein op verkenning gegaan. Zij brachten in kaart op welke plekken de meeste peuken te vinden zijn. In totaal raapten ze in één maand tijd meer dan 5000 peuken op. Op basis van de tellingen koos de kuststad elf plaatsen uit om de acties te ontvouwen. Vooral tram- en bushaltes, de uitgaansbuurt met veel horeca, schoolomgevingen, parken en pleinen lagen er slecht bij.

Uitdoofplaatjes op vuilnisbakken, wandasbakken, peukentegels, peukenpalen… De ervaring leert dat er minder sigaretten op de grond achterblijven, als er voldoende peukenrecipiënten op de juiste plek staan. Dat geldt trouwens ook tijdens evenementen. De zakasbakjes om onderweg je peuk te kunnen opbergen zijn in opmars, maar vaak toch nog te weinig bekend. Verschillende gemeenten delen ze gratis uit met een sensibiliserende boodschap, of zorgen ervoor dat ze voor een habbekrats te koop zijn in bijvoorbeeld krantenwinkels.

Ook Oostende investeerde in infrastructuur, zodat rokers hun peuk op de juiste manier kwijt kunnen. In de uitgaansbuurt en in het centrum kwamen er acht duurzame peukenzuilen van Fresh Tray: de peuken worden verwerkt tot granulaat voor onder meer zakasbakjes en de containers om de peuken in te zamelen. Daarnaast plaatste de stad op alle afvalkorven peukenringen waarop je je sigaret kunt uitdoven. De gemeenschapswachten delen gratis zakasbakjes uit en ze liggen ook in het stadhuis, de bibliotheek of het zwembad.

Sommige rokers zijn zich onvoldoende bewust van de schade die ze toebrengen aan het milieu. Een sigaret weggooien is misschien nog meer de gewoonte dan een blikje achterlaten. Omdat ze zo klein zijn, ontsnappen peuken ook vaker aan veegrondes en opruimacties. In de maag van vissen, vogels en zelfs honden vind je sigaretten terug. En planten groeien er trager door.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) publiceerde in mei dit jaar het rapport ‘Tabak, vergif voor onze planeet’ over de schadelijke gevolgen van tabak, niet alleen voor de gezondheid maar ook voor het milieu. Tabaksproducten zijn het meest weggegooide afval op aarde en ze bevatten meer dan 7000 toxische chemische verbindingen die zo in het milieu terechtkomen. Wereldwijd vervuilen jaarlijks 4500 miljard sigarettenpeuken onze oceanen, rivieren, parken, bodems en stranden. Sigarettenfilters bevatten ook nog eens microplastics en zijn zo de op één na grootste bron van plasticverontreiniging ter wereld.

Het blijft belangrijk deze boodschap te verspreiden door rokers op alle niveaus te sensibiliseren, individueel, op lokaal niveau en op grote schaal met communicatiecampagnes. 

Oostende zet ook sterk in op communicatie. Het actieplan tegen peuken past in een bredere netheidscampagne tegen zwerfvuil en sluikstort ‘’t Is weer proper’. Deze campagne spoort inwoners en bezoekers aan om de stad netjes te houden en loopt gedurende vier jaar. Diverse thema’s, waaronder ook sigarettenpeuken, komen aan bod. Het campagnelogo duikt overal op in de stad. De communicatie in het straatbeeld wijst rokers op hun verantwoordelijkheid. Zo kwam er in de uitgaansbuurt een grote muurschildering. Horecazaken, belangrijke partners in deze kwestie, hangen affiches op. Verplaatsbare borden verspreiden de boodschap: ‘Je peuk op de grond, wie doet dat nu?’ En wie zijn peuk in het rioolputje gooit, ziet meteen ook de slogan dat die terechtkomt in zee, en dat dit jou een GAS-boete kan opleveren.

Want de sensibilisering gaat ook gepaard met handhaving. De stedelijke verordening over netheid werd aangepast, zodat een peuk weggooien duidelijk strafbaar is. Nochtans is het niet evident om mensen op heterdaad te betrappen. Gemeenschapswachten, gemeentelijke GAS-vaststellers en politieagenten besteden tijdens hun rondes bijzondere aandacht aan de rokers. Daarnaast zijn er op bepaalde momenten ook extra prikacties met controles op zwerfvuil. In één jaar tijd leverden die 1953 GAS-vaststellingen voor peuken op, waarbij 1054 overtreders een GAS-boete van 60 euro kregen. De overige dossiers lopen nog.

In mei kondigden de tabaksbedrijven aan dat ze 2,25 miljoen euro zullen investeren in de strijd tegen zwerfvuil. Cimabel, de Belgisch-Luxemburgse federatie van tabaksfabrikanten, heeft hierover een akkoord gesloten met de OVAM. Daarvan gaat 1,65 miljoen euro naar het Operationeel Plan Openbare Netheid, onder meer voor campagnes van Mooimakers. Zelf investeren ze ook in eigen campagnes en in de promotie van zakasbakjes in dagbladhandels.

Ook in het kader van de Europese richtlijn Single Use Plastics (SUP-richtlijn) zal de tabaksindustrie haar verantwoordelijkheid moeten nemen. Producenten moeten vanaf 2023 een vergoeding betalen aan de overheden voor het aandeel dat hun producten in de zwerfvuilkosten veroorzaken. De VVSG pleit ervoor die kosten over de verschillende producenten te verdelen op basis van de fractietelling van de OVAM, zodat de tabaksindustrie voor een deel mee betaalt voor de inspanningen die lokale besturen dagelijks leveren. —

Silke Smekens is VVSG-projectmedewerker openbare netheid
Voor Lokaal 07-08 | 2022

Op zoek naar inspiratie om van peuken op de grond af te raken? Mooimakers.be barst van de goede voorbeelden. Je vindt er ook gratis communicatiemateriaal. Het rapport ‘Tabak, vergif voor onze planeet’ van de WHO staat op www.who.int/publications/i/ item/9789240051287 De zwerfvuiltelling van de OVAM staat op vlaanderen.be/publicaties/fractietelling-zwerfvuil-2019-2021-eindrapport