Samenwerken op verschillende niveaus: meerlagig bestuur voor duurzame steden

Waarom meerlagig bestuur belangrijk is

Meerlagig bestuur is cruciaal voor het behalen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG's) en het creëren van duurzame steden. Deze transitie vereist fundamentele en complexe veranderingen in sociaal beleid, infrastructuur, gedrag en economische praktijken. Geen enkele actor, lokaal, nationaal of internationaal, beschikt over alle benodigde middelen, hefbomen of expertise om deze transformatie alleen te bewerkstelligen. Meerlagig bestuur stelt verschillende overheidsniveaus (lokaal, regionaal, nationaal en internationaal) in staat om samen te werken en een geïntegreerde en samenhangende aanpak te bevorderen. Lokale overheden houden zich bezig met verschillende aspecten van duurzame steden, zoals stadsplanning, vervoer, afvalbeheer en voedselmarkten, maar hebben de steun nodig van hogere overheden voor regelgeving, financiering en technische ondersteuning. Tegelijkertijd manifesteren mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering, ongelijkheid en duurzaam beheer van hulpbronnen zich op lokaal niveau. Meerlagig bestuur maakt het daarom mogelijk om mondiaal beleid aan te passen aan specifieke lokale omstandigheden en tegelijkertijd de algemene samenhang te garanderen. Door een multi actorenaanpak te hanteren, wordt ook de deelname van niet-gouvernementele belanghebbenden aangemoedigd, waardoor het besluitvormingsproces wordt verrijkt en ervoor wordt gezorgd dat de oplossingen inspelen op de behoeften van de burgers. Deze gecoördineerde en inclusieve aanpak is van vitaal belang voor een succesvolle overgang naar duurzame steden en de rechtvaardige en effectieve verwezenlijking van de SDG's.

Veranderen van mindsets en werkwijzen over verschillende niveaus

Jean Bossuyt van het European Centre for Development Policy Management (ECDPM) introduceerde meerlagig bestuur door het transformatieve karakter ervan te benadrukken: "Benaderingen van meerlagig bestuur impliceren grote veranderingen in denkwijzen, bestuursbeginselen (bijv. subsidiariteit), processen (bijv. besluitvorming), werkmethoden (bijv. co-creatie) en verantwoordingsmechanismen." Hij beschreef meerlagig bestuur als een verschuiving weg van traditioneel top-down bestuur, met de nadruk op samenwerking, co-creatie en gedeelde verantwoordelijkheid tussen lokale, regionale en nationale actoren.

Om systemische problemen zoals klimaatverandering en voedselonzekerheid in steden aan te pakken, zijn context specifieke antwoorden nodig die door lokale actoren worden aangedreven, maar die steun nodig hebben van hogere bestuursniveaus. Bossuyt stelde vast dat er belangrijke belemmeringen zijn voor een doeltreffende uitvoering van meerlagig bestuur, waaronder verankerd gecentraliseerd bestuur, onvolledige decentralisatiehervormingen die het vermogen van gemeenten beperken om hun burgers doeltreffend te dienen, en concurrentie om middelen. Lokale overheden beschikken vaak niet over de autonomie, capaciteit en middelen om volledig deel te nemen aan bestuursprocessen.

Om deze uitdagingen te overwinnen, noemde Bossuyt enkele belangrijke factoren die meerlagig bestuur kunnen ondersteunen. Hij had het over bottom-up belangenbehartiging door territoriale actoren om ervoor te zorgen dat zij worden betrokken bij bestuurlijke dialogen (bijvoorbeeld over fiscale decentralisatie), decentralisatie van besluitvorming en bevoegdheden om inkomsten te genereren op gedecentraliseerd niveau, het aanpakken van knelpunten in de regelgeving die van invloed zijn op de performantie van steden en gemeenten, en het integreren van lokale stemmen in nationale kaders. Hij benadrukte het belang om de politieke economische context in acht te nemen om bestaande machtsdynamiek om te buigen en samenwerking te stimuleren.

Tot slot riep Bossuyt op de versterking van lokale actoren om te reflecteren over, zich in te zetten en te handelen in processen van meerlagig bestuur. Zo kunnen deze actoren gebruik maken van de kansen die de lokale vertaling van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG's) met zich meebrengt. Hij benadrukte de noodzaak om nationale verenigingen van lokale overheden te versterken en de uitwerking van territoriale ontwikkelingsstrategieën door de lokale actoren. 

Lessen uit de praktijk

Charlotte Flechet van Rikolto sloot zich aan bij veel van de opmerkingen van Jean Bossuyt en deelde de bevindingen van een empirisch onderzoek naar meerlagig bestuur in voedselsystemen, dat zich uitstrekte over zeven landen en meer dan 60 informanten. Het onderzoek, dat werd uitgevoerd in samenwerking met de FAO (Food and Agriculture Organisation van de Verenigde Naties), identificeerde meer dan 45 factoren en beperkingen, waaronder een onduidelijke verdeling van verantwoordelijkheden tussen verschillende niveaus, beperkte middelen - zowel in termen van financiering als menselijke capaciteiten, en gefragmenteerde datasystemen met onvoldoende data en informatie op lokaal niveau om zinvolle besluitvorming te sturen.

Uit het onderzoek kwam de aanbeveling om de rollen tussen bestuursniveaus duidelijker te definiëren, voedselsystemen te integreren in debatten over decentralisatie en het sociale kapitaal te versterken door capaciteitsopbouw en sterkere netwerken van lokale overheden. Flechet schetste leidende beginselen zoals het afstemmen van verticale coördinatie (tussen overheidsniveaus) op horizontale integratie (tussen sectoren en belanghebbenden) en ervoor zorgen dat bestuursprocessen inclusief en contextspecifiek zijn, rekening houdend met de unieke kenmerken van individuele territoria. De waardering van diverse kennissystemen en het bevorderen van vertrouwen tussen belanghebbenden werden ook genoemd als belangrijke principes voor het bereiken van duurzame voedselsystemen.

Het tweede webinar bracht experts samen om echte toepassingen van meerlagig bestuur te bespreken:

Burgerparticipatie in Marokko

Youssef Laraaj van Enabel deelde inzichten uit het Tadafor-project, dat gericht is op het versterken van burgerbetrokkenheid in 60 Marokkaanse gemeenteraden. Dit initiatief is bedoeld om lokale overheden te versterken zodat ze vertrouwen kunnen opbouwen met het middenveld en samenwerken met maatschappelijke organisaties en burgers om het beleid vorm te geven (co-creatie). Het project doet dit door de uitwisselingen tussen de verschillende actoren te versterken, ruimtes voor dialoog te creëren, het gebruik van participatieve budgettering aan te moedigen waarbij burgers concrete behoeften kunnen uiten, en de ontwikkeling van "charters voor burgerparticipatie" te faciliteren. Het project richt zich ook op het versterken van digitale hulpmiddelen om het bereik naar burgers te vergroten.

Waterbeheer in Ecuador

Gerardo Oswaldo Patín Guaquipana van de gemeente Guaranda presenteerde het initiatief "Water Roundtable", een platform voor samenwerking op meerdere niveaus om waterbronnen duurzaam te beheren. Door de integratie van verschillende overheidsniveaus (gemeentelijke diensten, kantonale raden, parochies, ministeries en een nationaal technisch secretariaat), gemeenschapsorganisaties en academische instellingen, heeft dit initiatief tot doel de waterkwaliteit te verbeteren, beschermingsgebieden uit te breiden en problemen zoals ongelijke toegang tot schoon water tussen stad en platteland aan te pakken.

Digitaal bevolkingsregister in Kinshasa

Noël Richelieu Luenda Mambuene presenteerde een proefproject in de Kintambo-gemeente van Kinshasa dat gericht is op de digitalisering van het bevolkingsregister in samenwerking met het Brussels Gewest en Brulocalis. Het project heeft als doel nauwkeurige demografische gegevens te verschaffen voor de planning van openbare diensten, zoals infrastructuur, gezondheidszorg en sociale programma's, terwijl ook interne en internationale migratiebewegingen worden gecontroleerd, fraude en criminaliteit worden bestreden en individuele rechten worden gewaarborgd. Er wordt nauw samengewerkt tussen nationale autoriteiten, zoals de ministeries van Binnenlandse Zaken, Justitie en Digitale Zaken, die het overkoepelende kader vormen, provinciale autoriteiten die een stappenplan voor bevolkingsdiensten in Kinshasa moeten ontwikkelen, gemeentelijke autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor het toezicht op agenten en de uitvoering van het proefproject, en verschillende technische en financiële partners. Tot nu toe heeft het project geresulteerd in een digitale administratieve volkstelling, trainingssessies voor coördinatoren en veldwerkers, een bewustmakingscampagne en de creatie van een digitaal bevolkingsregister dat geïntegreerd is met zowel provinciale als gemeentelijke systemen.

Mechanismen voor effectief bestuur op meerdere niveaus

De webinars boden praktische ideeën voor het verbeteren van multi-level governance over een breed scala aan onderwerpen, van de transformatie van voedselsystemen tot duurzaam waterbeheer en van burgerparticipatie tot betere gemeentelijke diensten, waaruit blijkt dat het op één lijn brengen van lokale, regionale en nationale strategieën iedereen kan helpen effectiever samen te werken aan duurzame ontwikkeling. Het aanmoedigen van dialoog en samenwerking tussen overheden, maatschappelijke organisaties en de private sector is vaak de eerste stap om mogelijkheden voor gezamenlijke probleemoplossing te identificeren en een samenwerkingsproces te starten om de overgang naar duurzame steden te ondersteunen. Door lokale overheden meer controle te geven over financiën en besluitvorming kunnen ze beter inspelen op de behoeften van de gemeenschap, terwijl goed georganiseerde informatiesystemen het makkelijker maken om beslissingen te baseren op betrouwbare gegevens die de lokale realiteit weerspiegelen.