Meer vrouwen, beter beleid

‘De kiezer wil een ander beleid, en vrouwen doen anders aan politiek dan mannen,’ zegt professor Robin Devroe. ‘Bovendien zien we in onderzoek dat er minder vooroordelen dan ooit bestaan tegenover vrouwelijke politici.’ Op 13 oktober valt de lijststem weg. Volgens Robin Devroe is het momentum misschien aangebroken. ‘Er zouden zomaar ineens meer vrouwen in de gemeenteraden en colleges kunnen zetelen.’

‘Op zes Vlaamse burgemeesters zien we één vrouw. De vrouwelijke aanwezigheid hinkt lokaal achterop tegenover het federale, Vlaamse of Europese niveau. Dat is frappant, want je zou denken dat het lokale niveau net gunstiger zou zijn voor vrouwen: het staat het dichtst bij de burger en het politieke spel is er minder agressief dan op Vlaams of federaal niveau.’ Professor Robin Devroe combineert vlot de komende lokale verkiezingen met haar doctoraatsstudie. ‘Voor mijn doctoraatsonderzoek heb ik de aanwezigheid van politieke genderstereotypen bij de Vlaamse kiezer bestudeerd, vertrekkende van het Amerikaanse onderzoek ter zake.

Amerikaanse kiezers denken dat mannen beter functioneren in de politiek, over meer competenties beschikken en sterkere politieke leiders zijn dan vrouwen. Vrouwen krijgen veel meer zachte beleidsdomeinen toegeschreven zoals gezondheid of kinderopvang, mannen daarentegen eerder defensie, buitenlandse zaken en handel of financiën. Dat onderzoek hebben we gekopieerd naar onze samenleving. Wat vonden we? Op het vlak van competenties bestaat hier geen onderscheid, zelfs niet op het vlak van sterk leiderschap. Dat is dus positief nieuws.’

‘Op het vlak van bevoegdheidsdomeinen was er één uitzondering, met name defensie, voor dat beleidsdomein verkoos de bevolking een man. Net op dat moment zagen we in de regering-De Croo de eerste vrouwelijke minister van Defensie in de Belgische geschiedenis opduiken, Ludivine Dedonder. Dat was pas stereotype-doorbrekend.’

Wat waren de overeenkomsten met het Amerikaanse onderzoek?
‘Volgens het Amerikaanse onderzoek waren vrouwen meer “liberal” dan mannen en dat zien we ook bij de Vlaamse kiezer die het idee heeft dat vrouwen linkser zijn dan mannen. Dat is de perceptie, ook al is dat in realiteit lang niet altijd het geval. Dat dit patroon zich hier ook aftekent, is verrassend. In de Verenigde Staten heb je een tweepartijen­systeem en daar zijn vrouwen in de Democratische Partij, die liberal is en linkser, oververtegenwoordigd. Je ziet minder vrouwen bij de Republikeinen.’

Bij ons zie je ook rechtse partijen met vrouwelijke boegbeelden.
‘Dankzij de quotaregeling staan er even veel vrouwen als mannen op alle lijsten, en er zijn zowel vrouwelijke boegbeelden op rechts als op links. Dit impliceert dat het voor vrouwen van rechtse partijen moeilijker is om hun kiezers te overtuigen, want deze vrouwen hebben voor sommige kiezers een te links profiel. Zo’n vrouw met een uitgesproken standpunt moet dat dus heel duidelijk communiceren, dan pas verdwijnt dat vooroordeel.’

Ondanks de vrouwelijke boegbeelden zijn er nog altijd weinig vrouwelijke burgemeesters.
‘De prominente en zichtbare uitvoerende functies zijn in handen van de meerderheid die nog altijd wordt gedomineerd door mannen. In het parlement of de gemeenteraad trekt zich dat geleidelijk gelijk. Maar in de zichtbare uitvoerende functies zoals het burgemeesterschap zie je dat niet weerspiegeld.’

Hoe komt dat?
‘Dat verklaren is heel moeilijk. Het is een samenspel van barrières. Het begint bij de vrouwen zelf. Vrouwen hebben gemiddeld nog steeds minder politieke ambitie dan mannen. Dat ligt niet alleen aan henzelf, maar ook aan de politiek die vrouwvijandig is en negatief wordt belicht. Veel vrouwen staan niet te springen om daar zelf deel van uit te maken. De volgende barrière zit bij de politieke partijen die vaak gedomineerd worden door een beperkt kliekje mannelijke leiders. Vrouwen hebben moeilijker toegang tot de interne besluitvorming, waardoor ze in campagnes minder worden uitgespeeld of minder goede lijstposities krijgen. Vrouwen die deze horden toch nemen, moeten de kiezer nog overtuigen. Daar zie je het laatste decennium een positieve evolutie. Na de vroegere negatieve vooroordelen tegenover vrouwelijke politici zwaait de slinger nu de andere kant op en halen vrouwen meer voorkeurstemmen. De kiezer staat nu positiever tegenover vrouwen en hun competenties. Maar wanneer het op postjes verdelen aankomt, in de regering of in het college, spelen partijpolitieke belangen een rol, waardoor het voor vrouwen niet zo evident is om die postjes te verwerven.’

Zou het met meer vrouwen beter zijn voor de samenleving?
‘In welke mate wegen vrouwen op het beleid? Hoe wordt hun stem gehoord en in welke mate bestaat er een diversiteit binnen de groep vrouwen? Bij deze vragen zie je nog andere mechanismes spelen.’

‘Op het beleid wegen hangt af van hoe open het politieke systeem is, hiervoor zijn vrouwen afhankelijk van mannen en van de politieke partijen. Of je stem gehoord wordt, hangt voor een deel van vrouwen af, want als je niets zegt, word je niet gehoord. Ook dit is een samenspel waarvoor een culturele omslag nodig is, zodat vrouwen zelf hun stem laten horen. Maar, is het beleid dan anders?’

‘Vrouwelijke leiders doen over het algemeen anders aan politiek, ze leggen andere accenten. Vooral de manier waarop is anders, er zijn minder conflicten, ze willen meer samenwerken, vrouwen kiezen meer voor verbinding dan voor verdeling. Regeringen onder leiding van een vrouw hebben doorgaans een langer bestaan, wellicht omdat ze minder conflicten opzoeken.’

‘Ook de burger is op zoek naar een andere politicus, naar een andere manier van politiek bedrijven. Vrouwen kunnen dus een positief elan op gang brengen. Maar wat zie je bij de huidige regeringsvormingen? De mannen zitten aan tafel, mannen nemen nog altijd de prominentste functies in.’

‘Het is een trage maar positieve evolutie. Vrouwen hebben al veel posities ingenomen, maar het is nog niet volkomen gelijk. Vrouwelijke rolmodellen hebben een positief effect op het algemene kiespubliek, ook op jonge vrouwelijke kiezers die een stijgende politieke interesse hebben, meer politiek participeren en daardoor de politieke besluitvorming legitimeren.’

Een paar decennia geleden waren er nauwelijks vrouwelijke journalisten, nu zijn vrouwen in de meerderheid.
‘Dat klopt en in de politieke redacties zie je pas de laatste jaren een verschuiving. Was dat tot voor een decennium alleen een oudere-mannenaangelegenheid, nu zijn de journalisten ook vrouw en ook jong. Dat draagt bij tot een beter klimaat, tot meer aandacht voor vrouwelijke politici. Toch spreken de media anders over vrouwelijke politici, meer over hun uiterlijk, kleding en gedrag, en over hun privé- en familiale leven, terwijl het bij mannen vooral over de inhoud gaat. Ook op sociale media krijgen vrouwelijke politici meer negatieve reacties, ook hier ligt de nadruk meer op hun persoon. Dit voedt het beeld van de lezer, de kijker, kortom het publiek, dat vrouwen niet thuishoren in de politieke wereld en dat politiek moeilijk te combineren valt met een familiaal leven.’

Dat ligt toch ook aan het politieke klimaat?
‘Voor veel vrouwen is politiek nog altijd geen aangename omgeving. Om dit te veranderen zijn vrouwen afhankelijk van hun mannelijke collega’s en van de partijen. Binnen een aantal partijen is er al aandacht voor seksisme, maar het probleem is niet verdwenen als een partij een document opstelt, het blijft een aandachtspunt. Misschien kan een ombudsdienst of zo hier soelaas bieden.’

‘Een aantal andere partijen en ook de vrouwen in die partijen zien geen probleem, of leggen het bij de vrouwen zelf. Omdat dit de rationalisatie onderuithaalt, is het heel moeilijk om hier tegenin te gaan.’

‘Veel vrouwen willen die strijd niet aangaan, daar willen ze hun energie niet in steken. Het kan als een boemerang in hun gezicht terugkeren en het haalt hun geloofwaardigheid onderuit.’

Misschien hebben vrouwen gewoon geen zin in de politiek?
‘Het is niet zo dat vrouwen minder politiek geïnteresseerd zijn. Maar in kleinere gemeenten moeten mensen er een andere job bij doen, het loon van politicus is niet voldoende en bovendien is er de onzekerheid als je je werk opgeeft. Dat strookt niet met de teneur dat politici al genoeg verdienen, maar op het lokale niveau moeten de inkomsten uit je job al hoog zijn om deeltijds te kunnen werken in combinatie met het huishouden en de politiek.’

‘Het blijft moeilijk voor vrouwen om hun politieke ambitie waar te maken. Een aantal factoren belemmeren die ambitie, zoals de vijandige omgeving die de politiek is, maar ook de zorgtaken in de gezinnen. Vrouwen houden letterlijk geen tijd over voor een politieke carrière.’

‘Er is dus werk aan de winkel. Het is een maatschappelijk probleem wanneer mannen en vrouwen ongelijk aanwezig zijn in veel domeinen. Dat zou weggewerkt moeten worden, in het hele plaatje, en dat betekent dat ook de loonkloof weg moet en de verdeling van de zorgtaken anders moet. Zolang dat niet gebeurd is, spelen vrouwen en mannen niet gelijk en dat vertaalt zich naar de politiek, naar die harde machowereld.’

‘Je kunt je daar vragen bij stellen, maar dat gebeurt ook al zolang. De quota hebben veel goeds gedaan, het is een positieve evolutie, maar de ruimere cultuur verander je niet door quota. Vrouwen blijven afhankelijk van politieke partijen en hun mannelijke collega’s: wanneer geven zij hun machtspositie op?’

Moeten zij zich misschien eerst op het lokale niveau bewijzen, voordat ze kunnen doorstoten naar andere niveaus?
‘Vroeger was het de traditie dat het lokale niveau de springplank was, eerst naar een uitvoerend mandaat en dan naar het Vlaamse of federale niveau. Dat is nu niet meer automatisch het geval. Soms duiken mensen Vlaams of federaal uit het niets op, soms blijven mensen – ook uit eigen keuze – op het lokale niveau zitten.’

Wordt de politiek lokaal ook zo hard gespeeld?
‘Op het lokale niveau is dit moeilijk te veralgemenen, want daar gaat het verhaal verschillende richtingen uit. In meer landelijke gemeenten is politiek bovendien niet de hoofdtaak van de mensen, zij combineren dat met een andere job. Tot voor kort gebeurden de belangrijkste gesprekken op café na de gemeenteraad waar politici hun netwerk uitbouwden. Maar dit verandert, ook mannen beginnen hun gezinsleven belangrijk te vinden.’

De lijststem valt nu weg. Wat zal dat betekenen?
‘Door de quota nemen vrouwen de helft van de partijlijsten in beslag, maar bij de verkozenen zie je geen vijftig procent. Kiezers hebben een doorslaggevende stem, nu zij veel positiever staan tegenover vrouwen in de politiek, kan dit kantelen. Vooral nu ook de lijststem wegvalt. Ik ben benieuwd naar dat effect. Mannen stonden altijd hoger op de lijsten en hadden hierdoor voordeel van de lijststem. Bij de komende verkiezingen zouden vrouwen het verrassend goed kunnen doen, vooral dankzij de impact van de voorkeurstemmen en het meer positieve vooroordeel bij kiezers.’

Wie op de grootste lijst het meeste stemmen haalt, is aan zet om een bestuur te vormen. Is dat goed voor de vrouwelijke aanwezigheid?
‘Ik ben benieuwd naar het effect van deze eerste bijna directe verkiezing van de burgemeester. Ik zie een aantal partijen tegen 13 oktober heel bewust vrouwen naar voren schuiven. Dat is een positief gegeven. Ik verwacht meer jonge vrouwen dan nu. Zo kun je je als partij profileren en de jonge kiezers aantrekken. Dat is een bewuste strategie.’-