Magazine Lokaal
▶ de toekomst
Om mee te kunnen in onze samenleving waarin technologie steeds belangrijker wordt, zou iedereen de basis van STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) onder de knie moeten hebben. Daarnaast hebben we uiteraard STEM-experts nodig, op academisch vlak maar ook in uitvoerende beroepen zoals ingenieurs en technisch geschoolde medewerkers. Françoise Chombar ziet een belangrijke taak voor lokale besturen om de kennis van STEM te versterken bij alle bevolkingsgroepen.
Françoise Chombar volgde een universitaire tolkenopleiding, maar haar professionele leven speelt zich volledig af in de technologiesector. Ze stond mee aan de wieg van halfgeleiderproducent Melexis, was er zes jaar operationeel directeur en achttien jaar CEO. Sinds 2021 is ze voorzitter van de raad van bestuur. Ze is sinds 2015 ook voorzitter van het STEM-platform, een onafhankelijk adviesorgaan van de Vlaamse overheid dat STEM wil versterken in het onderwijs, op de werkvloer en in de vrije tijd.
‘Als je het aantal STEM-experts in België vergelijkt met dat in de andere OESO-landen, dan bengelen we helemaal aan het staartje. Acht op de tien knelpuntberoepen zijn STEM-beroepen. We hebben niet zozeer een tekort aan experts op academisch niveau, daar doen we het nog behoorlijk, maar op toegepast, creatief en praktisch vlak. Er zijn te weinig ingenieurs en vaklui, technici.’
‘Het probleem is echter nog veel ruimer. STEM wordt steeds belangrijker in allerlei soorten beroepen, ook in de geestes- en de gedragswetenschappen. Generatieve artificiële intelligentie zal sommige beroepen wegvegen en veel andere ingrijpend veranderen. Om daarmee om te gaan moet je op zijn minst begrijpen hoe AI werkt, en dan kom je bij STEM terecht. Wie meekan met de nieuwe technologie staat sterk op de arbeidsmarkt. En in de maatschappij in het algemeen. Er is al een probleem van digitale uitsluiting en de technologische evolutie gaat steeds sneller. Iedereen zal een minimum aan kennis van wiskunde en wetenschap nodig hebben, een minimum aan financiële geletterdheid om mee te kunnen in de samenleving. En voor iedereen, de expert en de gewone burger, geldt dat je levenslang moet leren om bij te blijven.’
Kinderen en jongeren proefjes laten doen, de interesse doen opflakkeren, nieuwsgierigheid opwekken over het hoe en waarom achter de experimentjes, dat werkt.
‘Het onderwijs is zeer belangrijk om het vlammetje voor STEM te doen ontbranden. Als we willen dat kinderen in het middelbaar onderwijs voor een STEM-richting kiezen, moet de basis al gelegd zijn in het lager onderwijs en zelfs vroeger. Het speelgoed dat wordt aangereikt in de kleuterklas en de kinderopvang, de musea die ouders met hun kleine kinderen bezoeken, het heeft allemaal invloed op latere keuzes, het kan ervoor zorgen dat de eerste zaadjes geplant worden. Ook als we meer meisjes warm willen maken voor STEM, is het belangrijk om al op zeer jonge leeftijd de stereotypering te voorkomen.
Ik herinner me een psychologische test waarbij volwassenen gevraagd werd samen met een groep baby’s te spelen. De jongetjes waren echter in meisjeskleren gestoken, de meisjes in jongenskleren. De meeste volwassenen reikten de baby’s in jongenskleren speelgoed aan dat te maken had met motoriek en ruimtelijk inzicht, de baby’s in meisjeskleren kregen vooral het sociale speelgoed, de poppen, de beertjes, het huishoudelijke. Stereotypen zitten zeer diep, kinderen worden ermee gebombardeerd in schoolboeken, op televisie. Ze kennen al op vijf, zes jaar hun in-group, en dat gevoel wordt alleen maar versterkt naarmate ze ouder worden. In de kinderopvang en op school moeten we ons veel meer bewust zijn van die stereotypering.’
‘Belangrijk zijn ook rolmodellen. Neteland STEM-land laat mensen uit de bedrijfswereld naar scholen komen. Door op een 50-50-verdeling man-vrouw te letten en ook vrouwen in zogezegd typisch mannelijke beroepen voor de klas te brengen, wordt het zelfvertrouwen van meisjes opgekrikt, zonder dat dit jongens afschrikt. Voor meisjes zijn vrouwelijke rolmodellen zeer belangrijk, voor jongens zijn ze neutraal, zij kiezen daardoor niet meer of niet minder voor STEM. Tegelijkertijd is het zeer belangrijk om verschillende STEM-profielen voor de klas te halen, zowel academici als ingenieurs en technici.’
‘Onderwijs is essentieel maar ook vrijetijdsinitiatieven zijn dat. Denk aan de makerslabs, de STEM- en techniekacademies, de maakbiebs, of specifiek voor programmeren de coderdojo’s. Die initiatieven zijn zeer laagdrempelig en concreet. Kinderen en jongeren proefjes laten doen, de interesse doen opflakkeren, nieuwsgierigheid opwekken over het hoe en waarom achter de experimentjes, dat werkt.
Het idee leeft bij velen dat STEM moeilijk is, maar via de omweg van heel concrete proeven en door zeer dicht bij de realiteit te blijven, kunnen kinderen en jongeren leren dat het eigenlijk gewoon iets is wat je in de vingers moet krijgen. Zodra je het snapt, is het eigenlijk vrij makkelijk om de basis te verwerven. En daar gaat het over. We moeten niet allemaal STEM-experts worden, maar we moeten wel allemaal een minimum aan STEM-kennis hebben.’
De lokale besturen hebben een zeer belangrijke functie. Ze kennen het lokale economische weefsel en de behoeften van de bedrijven, en kunnen koppelingen tot stand brengen met onderwijsinstellingen en vrijetijdsinitiatieven.
‘Ik ben voorzitter van het STEM-platform. Dat is een onafhankelijke adviesraad voor de Vlaamse overheid die nauw samenwerkt met de STEM-regisseurs van VLAIO, het Vlaams Agentschap Innoveren en Ondernemen. Het platform bestaat uit een twintigtal vrijwilligers uit alle hoeken van de samenleving: het onderwijs, de bedrijfswereld, de vrijetijdssector, de media, de onderzoekswereld.
We hebben drie voogdijministers: onderwijs en vorming; economie, wetenschap, innovatie, werk en sociale economie; jeugd. We geven aanbevelingen over alles wat met STEM te maken heeft. We bekijken wat goed is, wat we kunnen versterken, wat anders kan. Centraal staat de quadruple helix, de samenwerking tussen vier partijen om met de beschikbare middelen een zo groot mogelijke impact te hebben: het onderwijs/de kennisinstellingen; de ondernemingen; de overheid; de burgers.’
‘De lokale besturen hebben een zeer belangrijke functie. Een gemeente of een cluster van gemeenten kent het lokale economische weefsel en de behoeften van de bedrijven. Ze kan een koppeling tot stand brengen met de onderwijsinstellingen en de vrijetijdsinitiatieven, ze kan voortbouwen op de aanwezige sterktes. En dat is telkens maatwerk, want een havenstad heeft andere behoeften dan een landbouwgemeente. Door partners samen te brengen, een eerste duw te geven, samenwerking te vereenvoudigen kan ze een duurzame basis tot stand brengen gericht op alle mogelijke bevolkingsgroepen en leeftijden.
Inclusie is belangrijk, want dan pas krijg je een echte kentering. Neteland STEM-land doet het zeer goed, maar ook voorbeelden in het buitenland bewijzen dat die methode werkt, in Zweden, in Phoenix in de VS. Het begin is moeilijk en vraagt veel energie, maar is het vliegwiel in gang gezet, dan gaat het steeds sneller draaien en heeft het steeds meer invloed op de economie en de maatschappij. Want er is een wisselwerking tussen de twee: een sterke economie gaat hand in hand met een veerkrachtige maatschappij.’
