Samenleven op z’n Genks

‘Wat wens je mensen eigenlijk toe om beter samen te leven?’, vragen we op het einde van het gesprek. Yasemin Yilmaz hoeft niet lang na te denken: ‘Het vermogen en de openheid om op een andere manier naar dingen te kijken. Dat we ons ervan bewust zijn dat ons eerste idee misschien niet altijd het juiste is, dat onze opinies niet altijd stroken met de werkelijkheid. Dat we inzicht krijgen in de manier waarop ons denken werkt, kortom. (lacht) Begrijpen hoe onze referentiekaders onze verwachtingen en ervaringen kleuren.’ 

Heel diverse stad

Yasemin Yilmaz is al sinds 2012 stafmedewerker diversiteit en gelijke kansen bij de stad Genk. Genk heeft een rijke geschiedenis van arbeidsmigratie: waren er in 1900 nog 2500 inwoners, dan dikte dat door de ontdekking van de ontginbare steenkoollagen in meerdere migratiegolven (van onder anderen Polen, Oekraïners, Zuid-Europeanen en Turken) aan tot de 68.000 van vandaag, samen goed voor 126 verschillende nationaliteiten. ‘Bijna 60% van de Genkenaren heeft een migratieachtergrond: zij of minstens één van hun ouders zijn niet in België geboren. Bij de min 24-jarigen is dat zelfs bijna 70%. Dat betekent dat de diversiteit en bijbehorende uitdagingen om goed samen te leven in de toekomst alleen maar zullen toenemen.’

Terwijl het werk in de mijnen of in de Ford-fabriek vroeger een band creëerde die de gemeenschappen oversteeg, ontsnapt Genk vandaag niet aan grotere maatschappelijke trends. ‘Je merkt inderdaad dat samenleven vandaag nieuwe uitdagingen met zich meebrengt. Mede door allerlei factoren waar je als lokaal bestuur minder vat op hebt: trends zoals individualisering en polarisering, een veranderend verenigingsleven en een andere invulling van vrijwilligerswerk, of de invloed van media en sociale media die vaak een tunnelvisie in de hand werken.

Binnen hun privébubbel zijn mensen omringd door gelijkgestemden. Maar als we elkaar ontmoeten in de publieke ruimte, op het werk of op school, dan kunnen onze verschillende referentiekaders en bijhorende verwachtingen soms botsen. Diversiteit en samenleven gaat niet over hoe iemand eruitziet, maar wel over wat er zich afspeelt in het hoofd van mensen. Hoe richt je een pleintje in? Ouderen, jongeren en gezinnen zullen daar allemaal eigen wensen en behoeften voor hebben. Zelfs bij een eenvoudige begroeting kunnen er al verschillen aan het licht komen. Als je die verschillen en de eigenheid van iedereen erkent, kun je elkaar ook sneller begrijpen.’ 

Burgerpanel ‘de 22’

‘Om beter om te gaan met die nieuwe samenlevingsuitdagingen werd in het meerjarenbeleidsplan van deze legislatuur een actiepunt opgenomen: het formuleren van een samenlevingsmodel waarin de rechten en plichten van burgers helder omschreven worden. Samen met de dienst participatie stelden we voor om een samenlevingsproject van onderuit uit te werken – met de Genkenaar als gelijkwaardige partner en vertrekkende van het concept “wederzijdse verwachtingen”. We maakten een analyse van de factoren die het samenleven in onze stad bemoeilijken en stapten daarop met een voorstel naar het beleid: de organisatie van een burgerpanel, waarbij we een representatieve groep burgers vanaf een blanco blad om hun visie op samenleven zouden vragen – om daar vervolgens dan ook iets mee te doen. Het is bewonderenswaardig van zowel het ambtelijke als het politieke bestuur dat ze die sprong wilden wagen. Zo is in 2021 het eigenlijke samenlevingsproject gestart.’

‘In 2022 hebben we 5000 inwoners aangeschreven met de vraag of ze wilden meedoen aan dit burgerpanel. 220 mensen reageerden positief en aan de hand van diverse parameters zoals werksituatie, opleidingsniveau, etnische achtergrond en leeftijd selecteerden we 22 inwoners die de diversiteit van onze stad getrouw weerspiegelen. “De 22” was geboren. We hielden ook een zitje vrij voor iemand met een nieuwkomersstatuut en iemand die in armoede leeft – twee groepen die je doorgaans minder goed bereikt bij dit soort initiatieven.

In februari 2023 volgde de eigenlijke samenkomst tijdens een intensief weekend in het stadhuis: twee dagen lang onderzochten de deelnemers het samenlevingsthema tijdens gesprekken en workshops. Wat heb jij nodig om harmonieus samen te leven? Wat denk je dat een ander nodig heeft? Wat hebben we samen nodig? Drie externe experten begeleidden op onze vraag de gesprekken: moraalfilosoof Patrick Loobuyck, sociaalpsycholoog Loes Meussen en coördinator inclusie en diversiteit van de UGent Badra Djait. Het was hun taak om via kritische vragen het blikveld van de deelnemers te verbreden.’

Vruchtbare resultaten

‘Op voorhand heerste binnen de organisatie een beetje voorzichtigheid: zouden al die meningen niet te veel botsen bij gevoelige thema’s zoals godsdienst, vrouwenrechten of de Nederlandse taal? Het tegendeel bleek waar: de gesprekken verliepen net heel open en sereen. Mensen zaten niet op dezelfde lijn, maar ze waardeerden dat ze er open over konden praten en dat er verschillen in mening mochten zijn. Het was mooi om te zien hoe mensen moeite deden om elkaars leefwereld te leren kennen. Er werden banden gesmeed tussen mensen van wie je het niet verwachtte. Terzijde: de 22 engageren zich nu nog altijd als we iets organiseren.

De resultaten van dat intense weekend hebben we verwerkt in een mooie ambtelijke nota, gecentreerd rond vier samenlevingsprincipes. Het was trouwens fijn om te constateren dat de voorwaarden voor goed samenleven, zoals die tijdens het weekend uit de bus kwamen, eigenlijk strookten met wat wij ook al in ons achterhoofd hadden: empathie, de mogelijkheid om te kunnen reflecteren over referentiekaders, elkaar ontmoeten in een context die betekenisvol is voor hun persoon.’

‘Die nota hebben we vervolgens verwerkt tot een tekst die de Genkenaren ook echt zou aanspreken. Dat zijn de vier Genkse Gewoontes geworden (zie kaderstuk), die eind vorig jaar bekrachtigd werden op de gemeenteraad. We willen ze nu integreren in de manier waarop we communiceren over samenleven – eenzelfde taal zorgt voor verbinding en schept duidelijkheid. Maar we willen ze ook integreren in de manier waarop we aan samenleven “doen”: de Gewoontes in de praktijk brengen, ze laten leven, tonen wat we ermee bedoelen.’

Inspiratiesessies

‘De Genkse Gewoontes blazen we op verschillende manieren leven in. Via een symbool in de openbare ruimte bijvoorbeeld: in juni hebben we in het centrum van de stad een muurschildering onthuld. Maar ook via inspiratiesessies aan collega’s en externe partners. In maart van dit jaar zijn we daarmee gestart: welke relevantie hebben de Gewoontes voor een bepaalde dienst of afdeling, welke betekenis kunnen zij eraan geven? Zulke sessies deden we al bij de diensten cultuur, communicatie, evenementen, de groendienst, HR. Die denkoefening is niet altijd makkelijk of vanzelfsprekend, maar levert altijd interessante ideeën op.

Bij de dienst evenementen denken ze nu na over manieren om buren of stadsgenoten weer nauwer met elkaar in contact te brengen. Van de collega’s van het Veiligheidshuis kregen we tijdens een sessie de raad om ook langs te gaan bij de burenbemiddelaars. Bleek dat er heel veel gemeenschappelijke punten tussen onze visie en hun benadering bestaan. We gaan die inspiratiesessies nu ook organiseren bij een bredere kring van partners en geïnteresseerden zoals gemeenschapswachten of socioculturele verenigingen. We kijken ook naar andere initiatieven – in het onderwijs bijvoorbeeld, waar we momenteel werken met “respectambassadeurs” – om te zien hoe we die Genkse Gewoontes daarop kunnen laten inhaken en om eventuele blinde vlekken in kaart te brengen. En natuurlijk houden we de contacten warm met iedereen die in de loop van dit samenlevingsproject al interesse heeft getoond – zoals de 220 geïnteresseerden die wilden deelnemen aan het burgerpanel.’’

‘Ik wil niet de indruk wekken dat we met deze manier van werken de heilige graal hebben gevonden. Samenleven en dat samenleven in goede banen leiden is een werk van lange adem, een proces van vallen en opstaan. Er zullen altijd uitdagingen zijn, maar we willen doorgaan op dit positieve elan. In Genk kiezen we voor een positief samenlevingsverhaal zonder naïef te zijn.’—