Digitaal sterk: bouwen aan mediawijsheid

Een steeds groter stuk van ons leven speelt zich af op schermen. We delen foto’s van onze kinderen op sociale media, krijgen via WhatsApp een bericht over een verdachte factuur, bankieren online of vragen via een digitaal loket een premie aan. Maar wat als je niet zeker weet of dat bericht echt is? Als je je privacyinstellingen niet begrijpt, of niet weet hoe je een veilig wachtwoord aanmaakt? Mediawijsheid is dan geen luxe, maar een noodzaak.

Mediawijsheid is overal nodig – en lokale besturen merken dat dagelijks. Ze horen over senioren die twijfelen over e-mails van ‘de bank’, over jongeren onder druk op sociale media, over gezinnen die digitaal uit de boot vallen. Maar ook besturen zelf zijn kwetsbaar: een gebrek aan mediawijze medewerkers verhoogt de kans op phishing, datalekken en reputatieschade. Gelukkig zijn er maatregelen. Want mediawijsheid groeit lokaal: via een klas die meedoet aan De Schaal van M, een gemeente die waarschuwt voor online oplichting, of een bibliotheek die workshops over nepnieuws en AI organiseert.

Met doordachte keuzes en haalbare acties bouwen lokale besturen aan een samenleving waarin burgers digitaal sterker staan. In dit artikel lees je waarom dat zo belangrijk is, wat je als lokaal bestuur kunt doen, en hoe collega-gemeenten er nu al mee omgaan.

Wat is mediawijsheid eigenlijk? 

Mediawijsheid gaat over veel meer dan een computer of een smartphone kunnen bedienen. Het is het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes dat mensen nodig hebben om bewust, kritisch en actief deel te nemen aan een digitale samenleving. Dat betekent: informatie kunnen opzoeken en beoordelen, omgaan met online risico’s, zelf media-inhoud maken en veilig communiceren op sociale media.

De Vlaamse regering definieert mediawijsheid als volgt: ‘Het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes waarmee burgers zich bewust en kritisch kunnen bewegen in een complexe, veranderende en gemediatiseerde wereld.’ Dat klinkt abstract, maar het betekent in mensentaal: met digitale media kunnen omgaan op een manier die je helpt in je dagelijks leven. Het gaat niet alleen om weten hoe iets werkt, maar ook om begrijpen wat je ziet, kritisch nadenken over informatie, en durven beslissen wat je deelt of doet online. Mediawijze mensen herkennen nepnieuws, laten zich niet opjutten in online discussies, weten hoe ze hun privacy beschermen en denken na over wat ze posten op sociale media. Ze gebruiken digitale tools niet zomaar, maar bewust en met vertrouwen. Dat is vandaag essentieel, voor jong en oud.

Niet voor iedereen vanzelfsprekend 

Wie vandaag niet vlot kan navigeren in digitale omgevingen, mist kansen: op informatie, dienstverlening, werk, sociale contacten en inspraak. Dat risico is het grootst voor mensen in een kwetsbare positie – net zij die steden en gemeenten het vaakst ontmoeten. Mediawijs beleid bevordert dus digitale inclusie. 

Gemeenten krijgen steeds vaker signalen van inwoners, verenigingen of scholen over cyberpesten, phishing, desinformatie of online haatspraak. Door mensen weerbaarder te maken vermijd je schade en versterk je het sociaal weefsel. 

Participatie begint bij begrijpen. Burgers die digitaal vaardig en kritisch zijn, voelen zich zekerder en participeren makkelijker. Ze vinden vlotter hun weg in de informatiestroom, kunnen hun stem laten horen en deelnemen aan het maatschappelijke debat. 

Mediawijsheid is trouwens geen eindstation, maar een leerproces. Door het thema op de agenda te zetten zorgen lokale besturen ervoor dat burgers en medewerkers mee blijven in een snel veranderende wereld.

Van plan naar praktijk: hoe gemeenten mediawijsheid vormgeven 

Wat mediawijsheid inhoudt en waarom het relevant is voor lokale besturen, is intussen duidelijk. Maar hoe ziet dat er in de praktijk uit? Wat gebeurt er al in gemeenten, scholen en bibliotheken? En welke partners kunnen helpen om van een idee een succesvolle actie te maken? Hieronder ontdek je drie inspirerende voorbeelden. Ze tonen hoe je als lokaal bestuur – groot of klein – met haalbare initiatieven veel kunt bereiken.

Intrigerende verkeersborden 

Sinds deze zomer duiken in Nijlen opvallende verkeersborden op, onder meer aan het station en in de Kesselse Heide. Geen snelheidsbeperkingen of voorrangstekens, maar prikkelende boodschappen als ‘Verboden te phishen’ en ‘Verkeersbord uitsluitend online te bezichtigen’. De borden zijn ontworpen door Kamiel De Bruyne in opdracht van Mediawijs, het Vlaamse Kenniscentrum voor Digitale en Mediawijsheid. Ze waren eerder al te zien in Gent.

Elk bord speelt in op digitale thema’s zoals phishing, sexting of cybersecurity en wil voorbijgangers aan het denken zetten. Via een QR-code komen ze terecht op een quiz over digitale onderwerpen. Alle deelnemers maken kans om iets te winnen.

Met deze ludieke actie wil Nijlen niet alleen sensibiliseren, maar ook zijn digitale ondersteuningsaanbod zichtbaar maken. Het project krijgt ondersteuning via sociale media en maakt deel uit van het bredere beleid betreffende digitale inclusie. ‘We grijpen dit moment aan om burgers niet alleen te sensibiliseren, maar ook toe te leiden naar concrete ondersteuning,’ zegt Leen Van Immerseel, projectleider digitale inclusie in Nijlen.

Crisisoefening voor medewerkers 

Nog in Nijlen testten medewerkers onlangs het VVSG-draaiboek cybercrime in een realistische crisisoefening. Mediawijsheid is immers ook weten wat je moet doen als het misgaat. Ze leerden hoe je een cyberaanval herkent, intern snel schakelt, communiceert met burgers en de dienstverlening zo snel mogelijk hervat. De oefening legde zwakke plekken bloot, verscherpte de samenwerking tussen diensten en externe partners, en verhoogde de paraatheid van het hele team. Algemeen directeur Veerle Poelmans vergelijkt het met sporttraining: ‘Door het te oefenen weet iedereen wat hem of haar te doen staat. Je wint kostbare tijd en beperkt de schade tot een minimum.

De Schaal van M 

Mediawijsheid begint vroeg. Met de jaarlijkse wedstrijd De Schaal van M stimuleren Ketnet en Mediawijs klassen uit het vijfde en zesde leerjaar om creatief te zijn met digitale thema’s. Enkele spraakmakende cijfers van de editie schooljaar 2024-2025: 2364 klassen namen deel, goed voor een totaal van 42.465 leerlingen. Er waren 902 ‘5-sterrenklassen’; dit zijn klassen die alle vijf speldagen hebben doorlopen. 130 klassen namen deel aan de challenge, waarvan er dertig kozen voor het thema ‘Hé, dat is privé’. Daarin staan online privacywetgeving en gegevensdeling centraal. Zo organiseerde een school een marktje met ouders, ontwierpen kinderen affiches, of gaven ze online gevaren vorm als monstertjes. 

Samen wijzer 

Lokale besturen kunnen zulke initiatieven versterken door materiaal te verspreiden, projecten zichtbaar te maken in de bibliotheek, of samenwerking tussen scholen, jeugdwerking en communicatie te stimuleren. Het is duidelijk: elke gemeente kan mediawijzer worden. Mediawijsheid hoeft geen megaproject te zijn. Kleine acties maken vaak al een groot verschil. Door lokaal samen te werken en gericht te ondersteunen bouwen we samen aan een digitale samenleving die werkt voor iedereen. Digitaal sterk begint lokaal. — 

Wil je werk maken van een stevig beleid digitale inclusie? De beleidstool digitale inclusie van de VVSG en Mediawijs voor lokale besturen inspireert en ondersteunt lokale besturen om beleid en acties voor digitale inclusie op te stellen of om een bestaande werking uit te breiden.