Soepkom buffert regenwater zowel boven als onder Edegemsesteenweg in Kontich
Het doel van het bovengrondse Waterplein en de ondergrondse buffervoorziening is om toekomstige wateroverlast te voorkomen en de straten klimaatrobuust in te richten door het regenwater bovengronds te beheren in plaats van het volledig ondergronds af te voeren.
Inhoud van deze pagina
Algemene gegevens
Edegemsesteenweg
2550 Kontich
België
Wat is er gebeurd?
De Edegemsesteenweg was voorheen een grauwe, verkeersgerichte straat die regelmatig kampte met wateroverlast in de dichtbebouwde woonwijken. Geplande rioleringswerken vormden de aanleiding om deze straat en de aangrenzende park- en schoolomgevingen grondig te herzien, met de ambitie om regenwater een zichtbare en prominente plaats in het straatbeeld te geven. Het doel was om toekomstige wateroverlast te voorkomen en de straat klimaatrobuust in te richten door het regenwater bovengronds te beheren in plaats van het volledig ondergronds af te voeren.
Een multidisciplinair team (lokaal bestuur, Aquafin, Antea Group, De Lijn, Agentschap Wegen en Verkeer, nutsbedrijven) ontwierp een “hemelwateras” langs de Edegemsesteenweg. Dit is een groenblauwe verbinding van het centrum naar de vallei van de Edegemsebeek, die het regenwater in stappen vertraagd afvoert richting die beek. Concreet is een gescheiden rioolstelsel aangelegd waarbij het hemelwater maximaal ter plaatse wordt gehouden en geïnfiltreerd, o.a. via open grachten en wadi’s (infiltratiegreppels) parallel aan nieuwe veilige fiets- en wandelpaden.
Bestaande speelruimte is omgevormd tot een waterspeelplein met een belangrijke waterbergende functie. Centraal staat een grote kom-vormige constructie (“soepkom”) met lepel, die dient als ondiepe infiltratiekom en blikvanger van de klimaat-as.
Onder het waterspeelplein is een groot ondergronds bufferbekken aangelegd van aaneengeschakelde HDPE-kunststofbuizen. Dit bufferbekken kan ca. 840 m³ regenwater (840.000 liter) opvangen en vertraagd afvoeren, wat neerkomt op bijna tweemaal de inhoud van het zwembad van Kontich. Dankzij deze buffer wordt overtollig water uit hoger gelegen straten tijdelijk geborgen onder het plein en vervolgens gedoseerd richting de Edegemsebeek geleid. Verderop in de straat is een centrale open gracht aangelegd waarop de omliggende woningen en de middelbare school Sint-Rita campus technologie gecontroleerd afwateren.
Waarom?
Door deze combinatie van ingrepen wordt regenwater nu lokaal vastgehouden waar het valt en pas met vertraging afgevoerd. Zo voorkomt de hemelwateras wateroverlast in de centrumwijken bij hevige neerslag en wordt het hemelwater duurzaam beheerd én zichtbaar verankerd in de publieke ruimte. Deze integrale herinrichting betekende een grote stap vooruit en schept een nieuw precedent voor klimaatbestendige straatinrichting in Vlaanderen.
Het beoogde resultaat
Ja. De wateroverlast in dit deel van Kontich behoort sinds de herinrichting tot het verleden. Het project werkt technisch zoals voorzien – de infrastructuur doet wat ze moet doen – en bij zware regenbuien wordt het water nu opgevangen, geborgen en geleidelijk afgevoerd zonder de omliggende wijken te laten overstromen. Het waterplein met onderliggend bufferbekken houdt neerslag maximaal ter plekke vast en effent piekafvoeren uit, wat de klimaatbestendigheid aanzienlijk verhoogt.
Bovendien zijn er belangrijke neveneffecten bereikt op het vlak van leefkwaliteit. De eens grauwe en onveilige omgeving is herschapen tot een groen-blauwe ontmoetingsruimte. De straat is veiliger ingericht met meer ruimte voor fietsers en voetgangers, duidelijkere verkeerssituatie en nieuw openbaar groen en waterpartijen. Jong en oud hebben er een aantrekkelijke plek bij om elkaar te ontmoeten, te spelen en tot rust te komen in het groen, met bijkomende voordelen voor ecologie en biodiversiteit. De lokaal bestuur Kontich ziet dit project dan ook als een katalysator voor haar verdere klimaatbestendig beleid en dorpskernvernieuwing.
Wat waren de uitdagingen?
- Sociaal & politiek: Van bij de start werd dit project gezien als een grote uitdaging op maatschappelijk en politiek vlak. De Edegemsesteenweg had een belangrijke verkeersfunctie in het centrumweefsel en was sterk autogericht, met weinig groen. Klimaatadaptatie integreren in een centrumstraat was in 2010s nog geen evidente vraag; de urgentie daarvoor werd aanvankelijk als laag ingeschat. Het vergde dus politieke moed om ruimte voor water en groen te creëren ten koste van asfalt en parkeerplaatsen.
- Technisch ontwerp: Ontwerpmatig was de inpassing van het grote ondergrondse bufferbekken onder het plein geen sinecure. Er moesten 32 kunststof buizen van 2,4 m diameter in een bouwput van ca. 55×18×5 m worden ingepast. Daarbij streefde men naar maximaal behoud van bestaande bomen en hield men rekening met het reliëf van het plein. Deze innovatieve keuze voor kunststofbuizen (in plaats van traditionele betonstructuren) was een Belgische primeur en vroeg om specifieke lastechnieken en precisie.
- Bewonerszorgen: Het “naar boven halen” van water in open grachten en infiltratiezones stuitte aanvankelijk op bezorgdheid bij omwonenden. Men vreesde voor geurhinder, zwerfvuil en ongedierte (bv. muggen) door stilstaand water. Het projectteam heeft hard ingezet op communicatie en ontwerpmaatregelen om deze zorgen weg te nemen – bijvoorbeeld door te zorgen voor voldoende doorstroming, onderhoud en attractieve inrichting. Naarmate de voordelen van de nieuwe inrichting zichtbaar werden, nam het draagvlak toe.
- Organisatie & samenwerking: De heraanleg vereiste intensieve samenwerking tussen verschillende partners en disciplines. Wegenwerken, rioleringswerken en inrichting van groen/blauw structuur moesten op elkaar worden afgestemd. Lokaal bestuur Kontich werkte transdisciplinair samen met Aquafin (rioolbeheer), ontwerper Antea Group, aannemer (Besix), De Lijn, het Agentschap Wegen en Verkeer en diverse nutsmaatschappijen. Dit vergde een goede coördinatie om alle belangen (water, mobiliteit, openbaar vervoer, nutsleidingen, enz.) te verenigen binnen één project.
De succesfactoren
- Hoge ambitie en visie: De lokaal bestuur heeft van in het begin hoge klimaatambities naar voren geschoven, ondanks dat klimaatadaptatie toen geen gemeengoed was bij centrumstraat-projecten. Dit duidelijke beleidssignaal legde de lat hoog en maakte van het project een voortrekker. Het was het eerste project in Kontich waar men zo doorgedreven nadacht over klimaatadaptatie in de bebouwde kom.
- Out-of-the-box ontwerpdenken: Vanaf de ontwerpfase is er creatief buiten de lijntjes gedacht, met aandacht voor innovatieve oplossingen om water een plaats te geven. De iconische “soepkom” als waterbufferend speelelement is hier een voorbeeld van. Deze eyecatcher maakte regenwater zichtbaar en bespreekbaar op een positieve manier. Het ontwerp toont dat functionele waterinfrastructuur ook leuk en uitnodigend kan zijn, wat hielp om iedereen mee te krijgen in het verhaal.
- Participatie en draagvlak: Er liep een intens participatie- en communicatietraject met omwonenden, scholen en andere stakeholders. Zo besliste een kinderraad samen met buurtbewoners mee over de keuze van de nieuwe speeltuigen en de inrichting van het plein. Door de betrokkenheid van de gebruikers (zowel jong als oud) ontstond een groter bewustzijn rond regenwater en een breed draagvlak voor de plannen. Vroegtijdige inspraak en goede communicatie hebben weerstand weggenomen en enthousiasme gecreëerd.
- Meervoudige meerwaarde: Het project koppelde waterbeheer aan verbeteringen in leefkwaliteit en mobiliteit. Men benutte koppelkansen: de voorheen onveilige, versteende omgeving is tegelijk met de waterwerken omgevormd tot een aantrekkelijke verblijfsruimte met groen en speelvoorzieningen. De Edegemsesteenweg is nu veiliger (met nieuwe fiets- en voetpaden, duidelijkere oversteekplaatsen) én mooier, wat direct zichtbaar is voor bewoners. Deze zichtbare win-wins maakte dat het project niet louter als een waterproject werd gezien, maar als een algemene verbetering van de buurt, wat de acceptatie vergrootte.
- Samenwerking en kennisdeling: Een brede coalitie van expertises (water, infrastructuur, milieu, ontwerp, etc.) heeft nauw samengewerkt, wat cruciaal was voor het slagen van dit complexe project. Daarnaast werkt het inspirerend dat het lokaal bestuurbestuur de resultaten actief deelt. Schepen Willem Wevers stelt: “We zien dat het werkt. Wie nood heeft aan inspiratie om mensen te overtuigen, is altijd welkom om naar onze voorbeelden te komen kijken.” Deze open houding en het demonstreren van het succes ter plaatse helpen ook andere lokaal bestuurn vooruit.
Tips voor andere gemeenten
- Wees ambitieus en begin bij beleid: Durf klimaatdoelstellingen expliciet te koppelen aan herinrichtingsprojecten, ook in dichtbebouwd gebied. Een duidelijke visie van het bestuur – zoals Kontich toonde – helpt om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen en voortrekkersrol op te nemen.
- Integreer water in het ontwerp: Zie regenwater niet als last maar als een ontwerpelement. Bovengrondse opvang en infiltratie (wadi’s, waterpleinen, bufferbekkens) kunnen perfect gecombineerd worden met nieuwe mobiliteitslogica en kwaliteitsvolle publieke ruimte. Dit vergroot de leefbaarheid én de klimaatrobuustheid tegelijk.
- Werk participatief en communiceer: Betrek bewoners, scholen en andere belanghebbenden tijdig bij de plannen. Luister naar zorgen over bv. veiligheid, muggen of onderhoud en neem ze serieus. Goede communicatie over de voordelen (minder wateroverlast, meer groen, spelende kinderen, etc.) en zichtbare tussentijdse resultaten verhogen het draagvlak aanzienlijk.
- Zoek multidisciplinaire samenwerking: Doorbreek silo’s tussen sectoren (water, wegen, groen, e.d.) en werk samen met alle betrokken partijen (lokaal bestuur, rioolbeheerder, wegbeheerder, openbaar vervoer, nutsbedrijven). Een integrale aanpak zoals in Kontich vergt wel coördinatie, maar levert een beter eindresultaat op dat op alle vlakken duurzaam is.
- Leer van goede voorbeelden: Laat je inspireren door lokaal bestuurn die al klimaatadaptieve projecten hebben uitgevoerd. Een bezoek ter plaatse aan een gerealiseerd project – zoals het waterplein met soepkom in Kontich – kan helpen om beleidsmakers en inwoners te overtuigen van de meerwaarde. Het delen van best practices (bv. via VVSG-klimaatdagen, netwerken als Blauw Groen Vlaanderen, of de Databank Publieke Ruimte) versnelt de leercurve voor iedereen.
Algemeen contact
Afbeeldingen
Deel je eigen praktijk
Wil je actief helpen en onze praktijkendatabank aanvullen? Deel zelf een praktijkvoorbeeld en inspireer je collega’s.