In 2019 keurde het Agentschap voor Natuur en Bos het project van woonzorgcentrum (WZC) Ter Leen in Herzele goed binnen de subsidie Natuur in je buurt. Het doel: een groene omgeving creëren waar ook zwaar zorgbehoevende bewoners op een veilige en aangepaste manier kunnen genieten van de natuur. De tuin werd opgebouwd rond zintuigprikkelende, inheemse planten en bloemen, aantrekkelijk voor vogels en insecten.
We spraken met Jan De Moor, directeur van WZC Ter Leen, en Sofie Van Der Eecken, ergotherapeut en referentiepersoon dementie, over de impact van deze bijzondere tuin.
Een tuin om te beleven
“De tuin van WZC Ter Leen is niet zomaar een tuin, het is heel bewust een belevingstuin”, vertelt Sofie Van Der Eecken. “Het is een plek die alle zintuigen aanspreekt en uitnodigt tot verwondering. Geurende en bloeiende planten, eetbare bessen, dieren om aan te raken en te horen: er valt altijd iets te beleven.
"We zeggen tegen de bewoners: de tuin is van jullie, wat erin groeit en bloeit, mag je gerust proeven. En dat doen ze ook. Afgelopen zomer zagen we bewoners 's avonds zelfstandig bramen plukken en eten."
Een plek voor iedereen
De tuin is bedoeld voor alle bewoners van het woonzorgcentrum, met of zonder dementie. Ook bewoners van de assistentiewoningen komen geregeld langs, vaak voor een drankje op het terras dat nu veel aantrekkelijker oogt door het groen. De tuin wordt ook gedeeld met scholen en kinderopvanginitiatieven. In de zomer vond er een intergenerationeel project plaats en kinderen en bewoners ontmoetten er elkaar.
De tuin is dichtbij en toegankelijk, wat het voor bewoners én hun familie makkelijk maakt om er gebruik van te maken. Ook medewerkers maken er tijdens een vrij moment graag een wandeling met bewoners.
Beweging en ontspanning
Een belangrijk aspect van het ontwerp was het stimuleren van beweging in de buitenlucht, vertelt Jan De Moor. Sofie vult aan: “De tuin bevat aangepaste beweegtoestellen waarmee bewoners bijvoorbeeld kunnen fietsen of armbewegingen maken. Buiten zijn en bewegen doet hen zichtbaar deugd. Ook de petanquebaan is een schot in de roos – een expliciete wens van bewoners, want ook voor de aanleg van de tuin was die al enorm populair.”
Draagvlak vanaf het begin
Bij de opstart werd een bevraging georganiseerd bij bewoners en hun familie. Wat vonden zij belangrijk? Ook medewerkers werden nauw betrokken, net als de groendienst. “We hebben hen heel bewust vanaf de opmaak gevraagd om mee te denken over het onderhoud”, zegt Jan De Moor. “Die vroege samenwerking zorgde voor een ontwerp dat zowel praktisch als betekenisvol is.”
De tuin is zo ontworpen dat hij optimaal aansluit op de noden van de doelgroep. De paden zijn zoveel mogelijk vlak aangelegd, er zijn enkel niet-giftige planten gebruikt, de vijver is omheind en er is een afsluiting langs de straatkant voorzien.
Natuur, rust en verbinding
Voor veel bewoners is de tuin een plek van rust en houvast. "De tuin biedt een waardevolle uitlaatklep voor bewoners. Wanneer het binnen te druk wordt, helpt een korte wandeling om prikkels te verminderen en ontspanning te vinden.”
Ook bewoners met onrust of wegloopgedrag vinden er kalmte. “Een bewoonster met wegloopgedrag zoekt vaak de lift op om naar buiten te gaan”, vertelt Sofie. “Maar wanneer we samen een wandeling in de tuin maken, kalmeert ze en verdwijnt haar drang om weg te lopen”
Ook voor familie is de tuin een veilige en toegankelijke plek om samen met hun dierbare buiten te zijn. Sommigen twijfelen om naar buiten te gaan uit angst dat ze hun familielid niet meer naar binnen krijgen. De afgesloten tuin verlaagt die drempel, omdat ze weten dat het zorgpersoneel kan helpen als dat nodig is. "De tuin brengt bewoners ook opnieuw in contact met dieren”, zegt Jan De Moor. “In de lente, zomer en herfst verblijven hier drie tot vier dwerggeitjes van een medewerker, die rond de vijver grazen. "Bewoners kunnen dieren voederen en met begeleiding tot bij de geitjes gaan”, gaat Sofie verder. “Er staat dierenvoer in het tuinhuis.”
“Op Werelddierendag organiseerden we zelfs een miniboerderij, tot groot enthousiasme van de bewoners. Het was prachtig om te zien hoe blij ze waren om een dier even op schoot te nemen.”
Ook voor medewerkers een fijne plek
Niet alleen bewoners, ook medewerkers vinden hun weg naar de tuin.Sofie: "De tuin nodigt echt uit om even tot rust te komen, ook voor ons. In de zomer eten we er regelmatig buiten. Het mooie is dat je heel spontaan een bewoner bij de arm kunt nemen en samen kunt genieten van de groene omgeving. Veel collega’s doen dat. En dat is zo fijn."
Kleine momenten, grote betekenis
De tuin is verweven met het dagelijkse leven in het woonzorgcentrum. Activiteiten zoals bloemen plukken om de livings op te fleuren, ze drogen voor op de kamer of samen een stukje tuin verzorgen zorgen voor betekenisvolle momenten.
“De tuin draagt enorm bij aan de beleving van onze bewoners met dementie”, zegt Sofie. “Soms reageren zelfs teruggetrokken bewoners verbaal wanneer ze iets ruiken of voelen in de tuin. Dat is zo ontzettend waardevol.Die mooie momenten, leveren ook prachtige foto’s op. Voor familie betekent dat veel: ze zien hun moeder of vader genieten. Het stelt gerust en bevestigt dat hun dierbare nog steeds geluksmomenten ervaart.”
Een tuin voor elk seizoen
De tuin leeft vooral in lente en zomer, maar ook in de winter worden er buitenmomenten gecreëerd. Een sneeuwbal gooien of even de sneeuw aanraken kan al een bijzondere ervaring zijn voor bewoners.
Meedoen met het onderhoud
“Bij de projectaanvraag waren we nog voorzichtig met het idee van bewonersparticipatie in het onderhoud, omwille van de doelgroep”, vertelt Jan De Moor. Toch blijkt dat sommige bewoners graag een handje helpen.
Sofie: “Zo is er een bewoner die het hele jaar actief meehelpt: hij geeft planten water, wiedt onkruid en vroeg zelfs om een kussen voor zijn knieën. Daarnaast zijn er verhoogde bloembakken die goed toegankelijk zijn, ook voor bewoners die minder mobiel zijn. Op vaste tijdstippen wordt er samen geplant en geoogst, zoals zonnebloemen en tomaten. Voor bewoners die niet meer zelfstandig kunnen tuinieren, maar hier wel van genieten, is dit een mooie manier om toch betrokken te blijven." Jan De Moor: "Veel bewoners hadden thuis een tuin. Je merkt hoe goed het hen doet om opnieuw met groen bezig te zijn." Het onderhoud blijft wel een aandachtspunt”, vertelt Sofie. “De groendienst doet wat ze kan, maar onkruidbestrijding is intensief en blijft een uitdaging. ”Om dat te verlichten kozen we voor bodembedekkers die de borders opvullen."
Jan:"Als er minder onderhoud nodig was, zou dat echt helpen. Dat is een aandachtspunt voor toekomstige projecten."
Nog plannen?
Sofie: " De pergola in het midden van de tuin krijgt binnenkort klimplanten om extra schaduw te bieden. Zo blijft het ook op warme dagen aangenaam vertoeven in de tuin."
Hoe de subsidie het verschil maakte
De subsidie van het Agentschap voor Natuur en Bos was volgens Jan De Moor een cruciale steun. Niet alleen financieel, maar ook als stimulans om het project grondig doordacht aan te pakken. “Het indienen van een dossier vroeg voorbereiding, maar leverde een duurzame meerwaarde op voor bewoners én personeel.”
Tips voor andere lokale besturen
Het team van WZC Ter Leen deelt graag enkele tips met andere lokale besturen die een gelijkaardig project overwegen:
Jan De Moor: “Start op tijd met je dossier, lees het reglement van de projectoproep goed. Je haalt er veel informatie uit naar beoordeling van het dossier. Denk breed en betrek verschillende disciplines bij het ontwerp.”
Sofie Van De Eecken: “En zorg voor een tuin die alle zintuigen prikkelt, die uitnodigt tot bewegen én aansluit bij de wensen van bewoners. Onze petanquebaan was bijvoorbeeld echt onmisbaar.”
Met een doordachte aanpak en een brede samenwerking is de belevingstuin van WZC Ter Leen een inspirerend voorbeeld van zorg en natuur hand in hand gaan.
