Regionale omgevingsanalyse versterkt samenwerking in Rivierenland

Lokaal - editie november | 2024 

De twaalf gemeenten van regio Rivierenland hebben de afgelopen tijd grote stappen gezet in hun regionale samenwerking. Wat begon als een spontaan idee binnen het directieoverleg van Exello Rivierenland, groeide uit tot een solide samenwerking tussen de lokale overheden en andere betrokken partijen. Onder begeleiding van streekontwikkelingsintercommunale IGEMO maakten ze een regionale omgevingsanalyse. In dit artikel werpen we een blik op het ontstaan van deze samenwerking en op welke lessen we eruit kunnen trekken.

Het idee voor een gezamenlijke omgevingsanalyse ontstond binnen Exello Rivierenland, een overlegplatform voor algemeen directeurs uit de regio. De noodzaak om de krachten te bundelen, vooral met het oog op de vorming van de referentieregio’s, werd er al snel duidelijk. Mobiliteit, veiligheid, klimaat en welzijn zijn enkele thema’s die de gemeentegrenzen overstijgen en een regionale strategie zinvoller maken.

Zowel algemeen directeurs en beleidsmedewerkers als burgemeesters waren betrokken bij het proces naar samenwerking. IGEMO begeleidde en speelde een sleutelrol door niet alleen inhoudelijke expertise te leveren, maar ook de verbinding tussen politiek en ambtelijk niveau te leggen. 

De kracht van regionale samenwerking

Een van de meest waardevolle uitkomsten van die samenwerking is een eerste regionale omgevingsanalyse. Die biedt een gemeenschappelijke basis waarop de twaalf gemeenten hun regionale beleidsplannen kunnen afstemmen. Daarnaast leverde het proces een sterker netwerk tussen collega’s van verschillende gemeenten op, wat de samenwerking ook op andere terreinen bevordert. Anja Neels, algemeen directeur van lokaal bestuur Berlaar: ‘We hoeven het warme water niet meer telkens uit te vinden. We hebben nu een grote tank vol warm water, waar iedereen vrij gebruik van kan maken.’

Door samen te werken besparen de gemeenten tijd en middelen en delen ze kennis en expertise. Daardoor wordt er efficiënter gewerkt en komen ze sneller tot resultaten. De omgevingsanalyse, gedragen door meer dan 200 medewerkers uit de verschillende gemeenten, vormt de basis voor toekomstige regionale samenwerking.

Hans Welters: "Het resultaat zal op langere termijn hopelijk zichtbaar worden en het moet blijvend opgepakt worden. Maar ik denk dat dit toch een serieuze stap is naar een mogelijke, waardevolle manier om op regioniveau iets inhoudelijks te doen."

Hoewel de omgevingsanalyse initieel door ambtenaren werd ontwikkeld, werden de politieke spelers er al snel bij gehaald. Tijdens een gezamenlijke bijeenkomst gaven ze feedback op de prioriteiten in de nota. Deze dialoog tussen de algemeen directeurs en de burgemeesters was doorslaggevend voor het succes van de regionale samenwerking. Hij maakte dat het politiek bestuur niet alleen werd geïnformeerd, maar ook daadwerkelijk betrokken bij het proces. Dat wederzijds begrip tussen administratie en politiek is een van de sleutels tot het succes van de samenwerking. 

Gedeelde uitdagingen, gedeelde oplossingen

Een van de belangrijkste lessen uit dit proces is het besef dat de gemeenten in Rivierenland veel meer gemeen hebben dan aanvankelijk gedacht. Problemen zoals mobiliteit, veiligheid en klimaatuitdagingen houden niet op aan de gemeentegrens en vereisen een gezamenlijke behandeling.

Naast een gecoördineerde visie en omgang met dergelijke maatschappelijke uitdagingen, kan samenwerking ook tot efficiëntiewinst leiden. Een voorbeeld hiervan is de gezamenlijke rechtspositieregeling die werd ontwikkeld voor alle gemeenten. Dit toont aan dat regionale afspraken mogelijk zijn die de belangen van individuele gemeenten overstijgen.

‘In de loop van het hele proces zijn we elkaar veel meer als natuurlijke partners gaan zien. Dat is echt enorm gegroeid en dat bewustzijn neemt nog elke dag toe,’ vertelt Hans Welters, algemeen directeur bij lokaal bestuur Heist-op-den-Berg. Het samenbrengen van beleidsmedewerkers en experten uit verschillende gemeenten versterkte niet alleen de omgevingsanalyse, maar ook de netwerken in de regio. Dat leidt er automatisch toe dat er in de toekomst sneller en effectiever kan worden samengewerkt.

Toekomstige stappen: van analyse naar actie

De regionale omgevingsanalyse is een belangrijke mijlpaal, maar het echte werk begint nu pas. De volgende stap is om de aanbevelingen uit de analyse om te zetten in concrete acties. De dialoog tussen algemeen directeurs en burgemeesters blijft daarbij essentieel, maar ook andere stakeholders, zoals de Vlaamse overheid en middenveldorganisaties, zullen aangesproken worden. Hans Welters kijkt al vooruit: ‘Het resultaat zal op langere termijn hopelijk zichtbaar worden en het moet blijvend opgepakt worden. Maar ik denk dat dit toch een serieuze stap is naar een mogelijke, waardevolle manier om op regioniveau iets inhoudelijks te doen.’

Een belangrijke vraag voor de toekomst is hoe de regio om zal gaan met de budgettaire kwesties die in de komende jaren ongetwijfeld opduiken. Zowel op lokaal als Vlaams niveau zal er gezocht moeten worden naar manieren om de regionale samenwerking verder te ondersteunen en te financieren. De omgevingsanalyse biedt in ieder geval een solide basis. 

Stap in de goede richting

De samenwerking in Rivierenland laat zien hoe lokale besturen samen sterker staan om gedeelde uitdagingen aan te pakken. Door de krachten te bundelen bereiken gemeenten meer dan wanneer ze individueel werken. De gedeelde omgevingsanalyse leidde tot een beter inzicht in de regionale uitdagingen, maar ook tot een sterkere samenwerking tussen de lokale besturen. Hoewel er nog veel werk op de plank ligt, zijn de eerste stappen gezet naar een toekomst waarin Rivierenland als regio sterker staat.

Anja Neels vat het goed samen: ‘Ik ben van scepticus geëvolueerd naar believer. We hebben gigantisch veel gemeen met andere besturen, zelfs met de grotere spelers.’ Het succes van deze samenwerking ligt in de inzet van alle partijen, van algemeen directeurs tot burgemeesters. De komende jaren zullen uitwijzen of de aanbevelingen uit de omgevingsanalyse daadwerkelijk in acties omgezet kunnen worden. Maar één ding is zeker: Rivierenland heeft een stevige basis gelegd voor verdere regionale samenwerking.’ —