Nieuws
De Vlaamse steden en gemeenten starten de nieuwe bestuursperiode met een stevig financieel fundament. Dat blijkt uit een eerste analyse van de jaarrekeningen 2024 door de VVSG. Toch dreigen oplopende uitgaven voor pensioenen, hulpverlening en politie de lokale budgetten in de komende jaren steeds meer te belasten. Willen lokale besturen hun ambities waarmaken, dan is meer structurele samenwerking met en steun van centrale overheden nodig. Die oproep doen we vandaag op onze Trefdag ‘Lokaal maakt sterk’ in Gent.
Een gezonde balans, maar onhoudbare uitgavendruk
De lokale financiën zijn vandaag in evenwicht. Lokale besturen investeerden volop in dienstverlening, infrastructuur en toekomstgerichte projecten. De autofinancieringsmarge (AFM) is verplicht positief, de schulden blijven beheersbaar. Maar tegelijk stijgen de uitgaven elk jaar, terwijl de inkomsten achterblijven. Vooral de pensioenfactuur neemt sterk toe: tussen 2024 en 2030 stijgen die kosten met meer dan 30%. Daarnaast dalen de inkomsten uit de aanvullende personenbelasting (APB) tegen het einde van deze legislatuur door de geplande belastingverlaging van de federale regering. Ook de uitgaven voor politie en hulpverleningszones stijgen zienderogen, en de beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd dreigt de hulpvraag bij OCMW’s fors te verhogen.
Een stevige start is absoluut geen garantie voor een zorgeloze toekomst. De budgettaire marge slinkt en besparingen zullen nodig zijn, terwijl de maatschappelijke verwachtingen blijven groeien.
Ambities botsen op financiële realiteit
Lokaal maakt sterk. Lokale besturen willen blijven inzetten op betaalbaar wonen, toegankelijke dienstverlening, veiligheid, klimaatbeleid, zorgzame buurten enzovoort. Dat moet zich straks vertalen in ambitieuze meerjarenplannen, maar zonder structurele steun van Vlaanderen en de federale overheid riskeren ze hun plannen te moeten bijstellen. Zeker wanneer beslissingen op centraal niveau – zoals de fiscale hervorming of het activeringsbeleid – rechtstreeks gevolgen hebben op het lokale niveau.
Lokale besturen nemen hun rol ernstig. Ze staan als meest nabije overheid in contact met inwoners en vangen als eerste de gevolgen van maatschappelijke verschuivingen op. Maar ze kunnen die verantwoordelijkheid alleen waarmaken als ze een volwaardige partner zijn in beleid én middelen.
Tijd voor structurele keuzes
De VVSG roept de Vlaamse en federale regeringen op tot meer financiële duidelijkheid en structurele afspraken. Er is nood aan:
- een duurzame oplossing voor de pensioenproblematiek van de lokale besturen
- duidelijkheid over de impact van fiscale en sociale hervormingen
Alleen zo blijft er voldoende financiële ruimte voor investeringen op het lokaal niveau.
Duik in de cijfers
Enkele kerncijfers uit de analyse van de jaarrekeningen 2024
De analyse is gebaseerd op cijfers van 97 gemeenten en OCMW’s (32,3% van de toen nog 300 Vlaamse gemeenten en OCMW’s), samen goed voor 34,3% van de Vlaamse bevolking. Antwerpen en Gent zijn nog niet meegerekend.
- De autofinancieringsmarge (een goede graadmeter voor de structurele financiële gezondheid) bedraagt ruim 1,4 miljard euro. Dat is 26% minder dan in 2023, maar dat jaar was uitzonderlijk omdat een boekhoudkundige wijziging bij de federale overheid eenmalig bijna 800 miljoen euro extra aanvullende personenbelasting naar de gemeenten liet vloeien.
- Gemeenten en OCMW’s investeerden voor bijna 2,8 miljard euro, zowat 15% meer dan in 2023. Het ziet ernaar uit dat de meeste lokale besturen, ondanks de verschillende crisissen (pandemie, oorlog in Oekraïne, inflatie-opstoot, …) de investeringsbedragen die ze hadden opgenomen in hun meerjarenplan 2020-2025 ook effectief zullen uitvoeren.
- De uitgaande schulden nemen licht toe (+5%), maar blijven beheersbaar. De schuldaangroei ligt een stuk lager dan de investeringen van het voorbije jaar. Bovendien nemen de uitstaande schulden in de meeste gemeenten zelfs nog af.
- De toename van de personeelsuitgaven met bijna 9% was hoog en vergt aandacht. De oorzaken liggen vooral bij de indexaanpassingen en de stijgende pensioenlasten.
- De gestegen intrestvoeten en de wat hogere schulden laten de rentelasten met 9% toenemen, maar in verhouding tot de exploitatie-uitgaven blijven ze met een aandeel van 1,6% zeer beheersbaar.
- De hulpuitgaven van OCMW’s stijgen opnieuw met 6%. De aangekondigde beperking van de werkloosheid in de tijd dreigt dit bedrag de komende jaren verder fors te doen oplopen.
Stijgende pensioenfactuur neemt steeds meer budgettaire marge weg
Lokale besturen betalen zelf de pensioenen van hun ex-statutaire medewerkers. Omdat er steeds meer gepensioneerden zijn en de levensverwachting stijgt, verhoogt die factuur elk jaar.
Zonder extra steun dreigt de pensioenlast een steeds grotere hap uit het budget te nemen. Gelukkig springen de Vlaamse én de federale overheid bij om een deel van die pensioenlast te verlichten. Maar let op: de federale steun geldt voor álle Belgische lokale besturen, dus inclusief Waalse en Brusselse. Hoeveel Vlaanderen daarvan krijgt, is nog niet precies bekend. In onderstaande tabel gaan we uit van een schatting van 60% Vlaams aandeel in die federale middelen.
|
Jaar |
Raming totale kosten (mln euro) |
Vlaamse tussenkomst (mln euro) |
Federale tussenkomst (geschat op 60%; mln euro) |
Raming totale kosten (in mln euro) |
|
2024 |
1.754,5 |
294,6 |
48,6 |
1.411,3 |
|
2025 |
1.861,3 |
346,7 |
30,0 |
1.484,6 |
|
2026 |
1.960,3 |
391,8 |
30,0 |
1.538,5 |
|
2027 |
2.077,2 |
438,8 |
75,8 |
1.562,6 |
|
2028 |
2.196,3 |
485,9 |
97,7 |
1.612,7 |
|
2029 |
2.303,4 |
530,2 |
110,6 |
1.662,6 |
|
2030 |
2.411,1 |
573,2 |
? (raming 60% van totaal onbekend) |
1.837,9 (geschat) |
Als we ervan uitgaan dat 60% van de geplande federale middelen naar Vlaamse lokale besturen gaan, stijgt, na aftrek van de Vlaamse en federale financiering, de lokale pensioenfactuur van 1.411,3 mln euro in 2024 naar 1.837,9 mln euro in 2030, of ruim 30% extra.
