Lokale praktijken

Wat is een armoedetoets? 

De armoedetoets heeft een tweeledig doel: 

1) het bewustzijn voor armoede(bestrijding) verhogen binnen het lokaal bestuur, en  

2) beleidsmaatregelen vooraf toetsen aan hun impact op mensen in armoede.  

Jaarlijks worden een 3-tal dossiers geselecteerd waarover een expertengroep van ervaringsdeskundigen, mensen in armoede en middenveldorganisaties een advies opmaakt voor het College. Het proces voor de opmaak van een armoedetoets wordt getrokken door de armoedecoördinator met ondersteuning van SAAMO Limburg. 

Hoe werkt het? 

Het proces onderscheidt 5 fases: 

1. Selectie dossiers via een quickscan van het meerjarenplan 

2. Via een intakegesprek met de betrokken dienst bekijken welke beleidsmaatregelen nog beslist moeten worden en dus nog marge bieden voor aanpassingen.  In aanmerking komen zaken in lokaal beleid die rechtstreeks of onrechtstreeks een (grote) impact kunnen hebben op (mensen in) armoede. 

3. Een expertengroep wordt samengeroepen. Deze bestaat idealiter uit ervaringsdeskundigen of mensen met een armoedeachtergrond, al dan niet als vrijwilliger of bezoeker van een lokale armoedevereniging, partnerorganisaties (bv straathoekwerk, buurtwerk). 
   
   De expertengroep analyseert samen met de dienst de maatregel in kwestie. De dienst start met een situatieschets (de nodige info om de maatregel goed te kunnen begrijpen). De expertengroep analyseert bijvoorbeeld met behulp van de b’s van toegankelijkheid, checkt het draagvlak voor de maatregel… 

4. Hieruit volgt een schriftelijk advies met concrete (verbeter)voorstellen. Dat advies gaat naar het College. 

5. Na ontvangst van de beslissing van het College, koppelt de armoedecoördinator hierover terug naar de expertengroep. 

 
Waarom een armoedetoets? 

Stad Beringen heeft van in het begin van de legislatuur gekozen voor een integrale aanpak van armoede (zie ook: visie armoedebestrijding Beringen). De armoedetoets is hierin een volgende stap. Tegelijk loopt er een reeks vormingen voor de verschillende diensten en afdelingen van het lokaal bestuur. Zo probeert men om meer medewerkers met een armoedebril laten kijken en de gevoeligheid voor het thema bij administratie en beleid te vergroten.  

Een armoedetoets is een manier om ook de doelgroep, mensen met armoede-ervaring, te betrekken bij het beleid. Met deze participatieve aanpak wil de Stad voorkomen dat regelgeving of plannen nieuwe armoede creëren (naar het voorbeeld van de Vlaamse armoedetoets). Via interne communicatiekanalen (bijv. intranet, personeelsmagazine) worden medewerkers betrokken gehouden bij het thema. 

 
Is het een succes? 

Dit proces werd onder andere toegepast op de dienstverlening rond energiepremies naar aanleiding van de energiecrisis en op het mobiliteitsplan. De presentatie die Saamo gaf tijdens een sessie op de Ronde tafel 'Sociale rechtvaardigheid van lokale klimaatplannen versterken' illustreert de aanpassingen die het resultaat waren van de armoedetoets. De participatie van mensen in armoede en middelveld aan het beleid wordt ervaren als een verrijking, ook al wordt niet elk advies gevolgd. Medewerkers van de stadsdiensten geven aan dat ze, dankzij de vorming en het uitvoeren van een armoedetoets, met een andere blik kijken naar de armoedeproblematiek en ook anders handelen in de praktijk. 

Geleerde lessen 

Hoe concreter de vraag, hoe groter de opkomst en het enthousiasme voor de expertengroep. De experten moeten logischerwijze voelen dat het relevant is voor hen. 

In het advies dat volgt uit de armoedetoets leg je best al vast wie wat zal opnemen in de uitvoering van het advies. Dat vergoot de geloofwaardigheid en toont gedeelde verantwoordelijkheid. 

Het is belangrijk om goed uit te leggen aan het College hoe een maatregel in elkaar zit en wat de gevolgen kunnen zijn: hoe beter het inzicht, hoe meer kans dat het advies gevolgd wordt. De dossiers gaan vaak over specifieke materie die duiding vraagt. 

Deze aanpak vereist dat er de expliciete politieke wil is om met de armoedetoets als instrument aan de slag te gaan. 

Contactpersoon: Nancy Keuren (Nancy.Keuren@beringen.be) 

Het werk van een medewerker gelijke kansen, armoedebestrijding… kan soms wat eenzaam voelen. Hoe krijg je je collega’s van andere diensten mee met het gegeven dat armoede een web is dat inhaakt op alle levensdomeinen – en dus ook in alle diensten van een lokaal bestuur? Hoe overtuig je medewerkers ervan dat ook zij kunnen bijdragen aan minder armoede in de gemeente? 

De Stad Beringen heeft, onder impuls van burgemeester Thomas Vints, de afgelopen jaren sterk ingezet op een breed gedragen armoedebeleid. Armoedecoördinator Nancy Keuren lichtte de aanpak toe, en wij vatten hier samen.  

Procesbeschrijving 

Tip: doe een gerichte analyse en bepaal je startpositie. We zijn vertrokken van eerder onderzoek dat werd gedaan in Beringen en met een analyse van welke acties, partners, projecten, trajecten er allemaal al zijn die bijdragen aan armoedebestrijding. Dit deden we tijdens een visietraject met betrokkenheid van het bestaand netwerk. Dit vergrootte onze kennis over de lokale contact en de bestaande goede praktijken. 

• ‘Beringen toegankelijk en zorgzaam’ à Armoedebestrijding als prioriteit in het meerjarenplan 2019-2025​ 

• We starten niet vanaf nul – Alle schakels aan elkaar verbinden 

• Ambitie à Transversaal/integraal gedragen armoedebeleid ​ 

• Visietraject met lokale actoren om te komen tot een gedragen visie  

Belangrijke principes en structuren van armoedebestrijding op lokaal niveau: 

• (h)erken het onderscheid tussen structureel en flankerend beleid. 

Flankerend = ervoor zorgen dat iedereen, ook wie in armoede leeft, kansen krijgt en kan participeren aan het samenleven in Beringen. De lokale bevoegdheid zit vaak niet op ingrepen die het leven van mensen structureel verbeteren, maar we kunnen het wel leefbaarder maken in de eigen stad of gemeente.  

Structureel = inzetten op de hefbomen om uit armoede te geraken waarop het lokale niveau een rol kan spelen, en een signaalfunctie opnemen maar de centrale overheden m.b.t. de structurele noden.  

• Sociale grondrechten zijn bepalend voor het leiden van een menswaardig leven​ 

• OCMW is de uitvoerder van lokaal sociaal beleid ​ 

• Regierol van het lokaal bestuur streeft naar complementariteit​ tussen diensten, organisaties… op het terrein 

• Streven naar kwalitatieve eerder dan kwantitatieve impact (cfr. onderscheid tussen flankerende en structurele maatregelen) 

Dat proces mondde uit in onze visie: 

“Beringen bindt de strijd aan tegen kansarmoede en uitsluiting zodat iedereen kan deelnemen aan het leven in Beringen en de ruimere samenleving.” We doen dat:​ 

• Integraal: acties binnen alle levensdomeinen ​ 

• Innoverend: blijvend op zoek naar gepaste (nieuwe) methodes​ 

• Signalerend: in de aandacht brengen van lokale noden op het juiste beleidsdomein​ 

• Duurzaam: effecten en impact voelbaar voor mensen in armoede​ 

• Beeldvorming: bewustwording creëren door armoede meer bespreekbaar te maken​ 

• Netwerking: samenwerkingsverband lokale actoren met complementaire rollen ​ 

• Participatief: deskundigheid en expertise van mensen in armoede is onmisbaar​ 

• Brugfunctie: dichten van de kloof tussen twee leefwerelden 

Met 5 basisprincipes als rode draad: 

• Krachtgericht: samenwerken met mensen in armoede en vertrekken vanuit hun krachten​ 

• Preventief: proactief aanpakken van uitsluitingsmechanismen ​ 

• Rechtenbenadering: drempels verlagen en toegankelijkheid van en tot rechten verhogen​ 

• Outreachend: aansluiten bij de leefwereld van mensen in armoede​ 

• Netwerkversterkend: Netwerk van mensen herstellen en nieuwe doen ontwikkelen  

Van visie naar actie 

Er is een concreet werkinstrument nodig dat handvaten geeft om onze visie in de praktijk om te zetten. Dat werd in Beringen het actieplan armoedebestrijding. Het actieplan bevat: 

• Ambitie ​ 

• Realistische en behapbare acties 

• Prioriteiten, fases en timing​ 

• Een aanzet voor resultaatmeting ​ 

• Mogelijkheid tot opvolging via armoedeforum  

De acties worden opgehangen aan 6 kapstokken: 

• Gedeelde visie en taal op kansarmoedebestrijding ​ 

• Ondersteuning van lokale netwerkactoren in hun rol binnen het armoedebeleid​ 

• Bewustwording creëren over de armoedeproblematiek ​ 

• Gelijke kansen om te participeren ​ 

• Materiële hulpverlening op elkaar afstemmen ​ 

• Sterk in eigen stad en buurt 

We kiezen prioriteiten binnen elke kapstok. Prioritaire acties werden gekozen tijdens het visietraject met het betrokken netwerk. Prioriteiten zijn ook de acties die al eerder zijn opgenomen in het meerjarenplan. Daarbij zijn nieuwe acties opgenomen die we meteen in uitvoering brengen of die verder onderzocht worden. Alle acties werden geplaatst op een tijdlijn binnen deze legislatuur. Zo is onze ambitie om iedere actie uit te voeren, verder te onderzoeken en verder uit te werken richting volgende legislatuur. Acties zijn ook gebudgetteerd volgens de beschikbare middelen. 

Bijvoorbeeld Kapstok 1: Gedeelde visie en taal op kansarmoedebestrijding: 

• Armoedereflex in de organisaties via de armoedetoets 

Vervolgens: 

Uitrol van de acties:  

Nog een tip: doe dat steeds samen met het netwerk (stadsdiensten, partnerorganisaties) voor draagvlak en bepaal samen wie waar een trekkende (of anderen) rol opneemt. De acties die getrokken worden door andere diensten worden door de armoedecoördinator opgevolgd. Andere acties, bijv. beleidsdomein-overschrijdende zoals armoedetoets, traject materiële hulp, beeldvorming, worden door de armoedecoördinator getrokken.  

Opvolging / evaluatie / monitoring: 

Nancy: “Momenteel werk ik met een monitoringssysteem waarin ik alle deelacties noteer en zo opvolg. Ik hou de timing en resultaten bij. Ook staat vermeld wie betrokken is. 1 keer per jaar evalueren we dit in zijn geheel met een kerngroep en waar nodig op actieniveau met betrokken diensten. Dit jaar plan ik opnieuw een grotere rondgang om per levensdomein te evalueren. Qua impactevaluatie hebben we in 2023 gekozen voor het traject materiële hulp. Ook in 2024 zal dit nog een vervolg krijgen. We gebruiken hiervoor de Theory of Change.” 

Contactpersoon: Nancy Keuren (Nancy.Keuren@beringen.be)